Paola van de Velde – Vijftig keer ’de kern’ in De Fundatie

Kunst zwerft tegenwoordig alle kanten op.”
Hans de Hartog Jager

Je moet het lef maar hebben. Vijftig eigentijdse Nederlandse werken tot ’kernkunstwerk’ uitroepen. Daarmee steek je je nek uit. Want zo’n keuze is natuurlijk subjectief. En lokt beslist discussie uit. Want zullen deze schilderijen, beelden video’s en installaties werkelijk de tand des tijds doorstaan? En cruciale ijkpunten in de recente vaderlandse kunstgeschiedenis blijken? Kunsthistoricus Hans de Hartog Jager verwacht dat wel.

In museum De Fundatie in Zwolle toont hij onder de titel ’Vrijheid’ zijn bloemlezing. Vanzelfsprekend ontbreken de grote namen niet. Zoals Marlene Dumas, van wie een portret van topmodel Naomi Campbell uit 1995 is te zien. Armando en Rob Scholte zijn ook vertegenwoordigd. Net als publiekslievelingen als schilder Marc Mulders, met het door hem in 2007 ontworpen glasraam ’Het laatste oordeel’ voor de Sint Jans kathedraal in Den Bosch. En de veel te vroeg gestorven Erik Andriesse, wiens knalrode ’Amaryllis’ uit 1988 van de muur spat.

Toch zal het kunstpubliek ook gewaardeerde namen missen. Zo zoek je hier tevergeefs naar de geliefde ’strandbeesten’ van Theo Janssen. Ook het internationaal gelauwerde viltwerk van Claudy Jongstra is niet opgenomen in de tentoonstelling en in het bijbehorende boek. Net als werk van fotograaf Erwin Olaf, wiens werk momenteel te zien is in een dubbeltentoonstelling in het Fotomuseum en Gemeentemuseum Den Haag.

Hans de Hartog Jager knikt: “Ja, ik had moeiteloos nog dertig kunstenaars kunnen uitkiezen en opnemen. Maar dan zou de tentoonstelling te groot en het boek te dik zijn geworden. Ik moest ergens de grens trekken.”

Pretentieus

Die kwam er bij 50, zijn leeftijd, want 1968 is – niet toevallig – ook zijn geboortejaar. Hij is de eerste om toe te geven, dat zijn keuze uiterst subjectief en daarom misschien ook pretentieus is. “Ja, ik moet er zelf ook een beetje om lachen. Eigenlijk kan dit niet. Maar ik wil graag de discussie over de mijlpalen in de Nederlandse postmoderne kunst nieuw leven inblazen.”

Cultuur is een gesprek, vindt hij. Of zou dat op zijn minst moeten zijn. “De tentoonstelling is een voorzet om met elkaar te praten over welke kunstenaars onze tijd vertegenwoordigen. En in welke kunstwerken onze identiteit naar voren komt. Mijn idee om dit te doen, ontstond omdat ik al jaren zie dat de avant-garde niet meer bestaat in de kunst, de voorhoede, die decennialang als houvast gold: je kon er bij horen of je er tegen afzetten. Tegenwoordig is het ieder voor zich in de kunsten. Kunst zwerft alle kanten op.”

Hink stap sprongen

In deze weifelende tijd is er een behoefte aan nieuwe referentiepunten, denkt de tentoonstellingsmaker. “Als student kunstgeschiedenis kreeg ik in het eerste jaar ’Janson’ uit mijn hoofd te leren, die gouden pil vol hoogtepunten uit de westerse kunsthistorie. Ik pretendeer niet de nieuwe Janson te hebben gemaakt. Maar doe – heel ouderwets, net als hij – wel een voorstel voor nieuwe klassiekers, die iedereen kan koesteren, of waar men zich juist tegen af kan zetten of alternatieven voor kan bedenken.”

Eenvoudig te behappen is de grote expositie niet. Vijftig kunstwerken van even zoveel verschillende kunstenaars vergen heel wat inspanning van de museumbezoeker. Met hink stap sprongen gaat het publiek door de tijd. Van 1968, het jaar, waarin de babyboomers hun vrijheid opeisten met studentenprotesten en de eerste hippiefestivals tot nu. De gekozen kunstwerken ademen soms overduidelijk de tijdgeest of springen er bovenuit.

Kenmerkend voor de keuze van De Hartog Jager en de Nederlandse identiteit, zoals hij deze presenteert, is de poëzie van het alledaagse. Eenvoudige, dagdagelijkse beelden worden veel verbijzonderd, zoals in de sfeervolle familiefoto’s van Daan van Golden’s project ’Youth is an art’. Of de filmloop van Lichte Stelle, een kunstwerk van Marijke van Warmerdam. Daarnaast is er veel ruimte voor een zekere tegendraadsheid en absurde humor. Kijk maar naar de video ’Lariam’ van Erik van Lieshout, die onlangs nog onderscheiden werd met de Heinekenprijs voor de Kunst.

De Hartog Jager is er zeker in geslaagd enkele echte klassiekers te selecteren. Wie ooit de serie ’New mothers’ van zijn partner Rineke Dijkstra heeft gezien, waarin de befaamde fotografe pas bevallen moeders met hun baby naakt en kwetsbaar portretteerde, vergeet deze nooit meer. Datzelfde geldt voor de indrukwekkende video ’Nummer acht, everything is going to be alright’ (2007) van Guido van der Werve. Het beeld van de nietige kunstenaar, die dapper, maar moeizaam, over sneeuw en ijs stapt, terwijl een reusachtige ijsbreker hem op de hielen volgt, is onuitwisbaar. Niet voor niets is juist dit kunstwerk gekozen als beeldmerk van het boek en de expositie.

Geweven dagboek

Toch zijn er ook onverwachte verrassingen bij. Zoals het intrigerende geweven dagboek van textielkunstenares Ria van Eyk. Of het in 1999 verdwenen kunstwerk ’De engelenzender’ van Moniek Toebosch, dat ooit via de FM zender op de dijk tussen Lelystad en Enkhuizen te horen was en nu dankzij Vrijheid nieuw leven is ingeblazen. Via een fonkelnieuwe app kan de automobilist zich rijdende op de dijkweg opnieuw laten begeleiden door hemels engelengezang.

Het leukste kunstwerk staat evenwel buiten het museum. Verstopt in een container ligt een klein, maar eindeloos gespiegeld polderlandschap. Kunstenaar Job Koelewijn maakte het in 2005 met graspollen uit Spakenburg, zijn geboortedorp. ’Jump’ heet deze vervreemdende installatie. Je kunt er naar binnen en mag er naar hartenlust slootje springen. Pas wel op, dat je niet uitglijdt op het modderige, malse gras. Maar Hollandser dan dit, krijg je het niet.

’Vrijheid – de vijftig Nederlandse kernkunstwerken vanaf 1968’
t/m 12 mei in museum De Fundatie in Zwolle.

http://www.museumdefundatie.nl

Noordhollands Dagblad, 6 maart 2019, 15:04

https://www.noordhollandsdagblad.nl/cnt/dmf20190306_71733910/vijftig-keer-de-kern-in-de-fundatie

Meer informatie:
https://robscholtemuseum.nl/hans-den-hartog-jager-museum-de-fundatie-zwolle-vrijheid-de-vijftig-nederlandse-kernkunstwerken-vanaf-1968/
https://robscholtemuseum.nl/jeroen-wielaert-50-ijkpunten-npo-radio-1-vijftig-beste-nederlandse-kunstwerken-sinds-1968-max-vandaag-the-passion-gaat-verder-anook-cleonne-beeldbrief-96/
https://robscholtemuseum.nl/joyce-roodnat-grote-ruzies-een-groot-schilderij/
https://robscholtemuseum.nl/jaap-holtzapffel-nu-pas-zie-ik-het-%f0%9f%94%b4/