Paul Damen – Versteende Vorsten: Kleine Routewijzer voor een Amsterdamse Beeldenstorm

30 maart 2021Businessplan, Home, Huis Ten Bosch, Locatie, Media, Portretten, Ridderboek0

Het beeld van Wilhelmina te paard werd Amsterdam ongevraagd opgedrongen (foto De Republiek)

Logo De Republikein (foto De Republikein)

Versteende Vorsten: Kleine Routewijzer voor een Amsterdamse Beeldenstorm

Een nieuwe Beeldenstorm op Oranje monumenten zou gezien de rol van het Koningshuis in het koloniale bedrijf geenszins misplaatst zijn, maar het basismateriaal daarvoor blijkt in Amsterdam nogal schamel. Onze redacteur Paul Damen maakte een indexering van alle Oranje monumenten in de hoofdstad.

Wie op internet ‘Gedenktekens Oranjes Amsterdam’ zoekt, stuit subiet op een steenhouwer voor grafmonumenten. Dat is wat overdreven, maar gezien de slordige manier, waarop de hoofdstad omgaat met haar Oranje monumenten, is begraven ervan inderdaad een betere optie.

Amsterdam telt zo’n honderd monumenten, die verwijzen naar de koloniale tijd (zie Ewald van Vugts De maagd en de soldaat) maar het vorstenhuis kreeg nauwelijks monumenten toegeschoven. Op de gevel van de Beurs prijken de koloniaal Jan Pieterszoon Coen, de rechtsgeleerde Hugo de Groot en de bestuurder Gijsbrecht IV van Amstel. Waar entertainers als Johnny Jordaan, Willy Alberti en Tante Leen hun overigens spuuglelijke monumentje kregen, waar zelfs de Politie hond Albert wordt herdacht in het Oosterpark, en waar bekende Amsterdammers als Batman en Robin nog een plekje kregen op de Spaarndammerdijk, daar ontbreken de Oranjes opvallend. Dat heeft een reden. Beeldhouwers waren doorgaans niet zo Oranje gezind, en het Stadsbestuur al helemaal niet. Stadsbeeldhouwer Hildo Krop, volgens Gerard Reve een ‘communistische koekenbakker’ en maker van ‘verschrikkelijke geslachtsloze beelden’, leverde honderden gevelstenen, brugbeelden, visarenden, stoomlocomotieven, Eskimo’s en de nodige ‘Moeders Aarde’, maar nimmer een Oranje.

Dus kan in de huidige Black Lives Matter beeldenstorm ook geen Oranje bestuurder beschadigd worden – een voordeel. Het bekende ‘Lieverdje’ op het Spui werd ooit in brand gestoken, gekidnapt en omver gereden, maar het enige beeld dat écht werd weggesleept, was dat van wethouder Floor Wibaut. Deze sociaal democratische grondlegger van de volkswoningbouw werd in 1982 weggesleept naar het kraakpand ‘Blaaskop’ bij de Wibautstraat door krakers, die blijkbaar weinig historische kennis bezaten, gezien hun motto. ‘Hoedt u voor de als links vermomde rechtsen, mijdt ze als de pest, want zij zijn erger dan de rest.’ Reparatiekosten 30.000 gulden.

Plaquette ter ere van Willem de Zwijger aan de Schubertstraat (foto De Republikein)

Aan onze échte eerste Koning Lodewijk Napoleon hielden we het in Koninklijk Paleis veranderde Stadhuis op de Dam over, als monument voor de usurpatie drang van de Oranjes. Hofstad Den Haag heeft alleen al drie Willem de Zwijgers. In Amsterdam hangt Willem enkel als plaquette aan de Schubertstraat, op een steigerend paard, met de tekst

‘stantvastig is ghebleven
mijn hert in teghenspoet.’

Sowieso knap om standvastig in het zadel te blijven op een steigerend paard, maar hier maakt de viervoeter een zogeheten ‘Levade’ , waarbij het beide voorbenen tegelijk van de grond verheft. In het echte leven zie je zoiets nauwelijks, want krijg je paard maar eens zo gek.

De versregels zijn ontleend aan het dertiende couplet van het Wilhelmus, maar zo standvastig was Willem, de opportunist, die met alle politiek religieuze winden mee waaide, niet. Dan kleeft aan deze steen uit 1935 nog een pijnlijke smet, vervaardigd door de beeldhouwer Johan Polet, bekend als de maker van het Domela Nieuwenhuis standbeeld in de Spaardammerbuurt, maar in de Tweede Wereld Oorlog zó Duits gezind, dat hij zelfs bijna naar dat land was verhuisd, ware het niet, dat het Herrenvolk kort daarna weer huiswaarts keerde wegens een verloren oorlog.

Dat deze gevelsteen hangt in de zijmuur van het Hervormd Lyceum in Zuid, mag daarom als extra straf gelden. Op de richel daar onder rookt nu menig puber stiekem zijn eerste peuk. De stoep is dan ook bezaaid met filters, waar de alerte gemeente Amsterdam een tegel tegen aanbracht met de tekst ‘Duiven Niet Voeren.’

De Schilddrager van den Koning prijkt boven het Koninklijke toilet op Centraal Station (foto De Republikein)

<>Het meest onbekende, onopgemerkte en anonieme Oranje beeld: de sneue Schilddrager van den Koning bovenop de rechter toren van het Centraal Station. Drie meter vijftig hoog, in 1889 ontworpen door de Leuvense kunstenaar Jean François Vermeylen, Volgens de NS bekroont de schilddrager het ‘Koninklijk Paviljoen’ – nauwelijks meer dan een aparte poort voor een koets en een chique plee, waar nog nimmer een Oranje telg zetelde. Nu recent de poort is vervangen door glas, kan ook het plebs de koninklijke plee bewonderen en zich afvragen van wie toch het wapen boven die poort is, want zowel gemeente als NS hebben geen idee.

Het beeld van Hendrik de Zeevaarder werd tot drie keer toe verplaatst (foto De Republikein)

Hendrik, de derde zoon van koning Willem II, was een geliefde prins. Nou was élke Oranje geliefd in vergelijking met zijn broer, de psychopaat en bruut Willem III. Marineman Hendrik kreeg, naar een Portugese Hendrik, die in de 15e eeuw de West Afrikaanse kust exploiteerde, de bijnaam ‘De Zeevaarder,’ omdat hij als eerste Oranje telg Ons Indië bezocht. Weliswaar als groot aandeelhouder in Indische fondsen op zoek naar meer winst, maar toch. Niet over Zeven Zeeën, maar wel naar minstens drie locaties werd zijn beeltenis gezeuld. Eerst, in 1885, keek hij bij het Victoria Hotel uit op het IJ, maar slechts drie jaar na de onthulling werd daar het Centraal Station gebouwd. Weg uitzicht. Het duurde tot 1979 tot een ambtenaar inzag, dat hij beter tot zijn recht kwam naast de toenmalige Oosterdoksdam. Helaas had men hem met zijn gezicht van het IJ af geplaatst, zodat hij enkel het Scheepvaarthuis zag. In 2018 werd hij nogmaals verplaatst, nu wel gezicht zeewaarts, bij de Kraansluis. Nu ziet hij nog steeds geen zee, maar kijkt hij uit op de Openbare Bibliotheek, de tragische zeeman, die op de valreep, op zijn sterfbed, nog tot Admiraal werd benoemd.

Het beeld van Emma op het Emmaplein (foto De Republikein)

Het beeld werd in juni 1940 eventjes het centrum van anti Duits bloemenprotest (foto De Republikein)

Qua tragiek scoort ook Prinses Adelaïde Emma Wilhelmina Therèse ,Prinses zu Waldeck und Pyrmont, in de wandeling Emma geheten, hoog. Als twintig jarig fokvee deze kant op gehaald, als tweede vrouw voor de eenenzestig jarige koning Willem III, nadat die zijn eerste vrouw Sophie de dood in had gedreven, om van zijn zonen maar te zwijgen. Willem wou liever met een operazangeres trouwen, of desnoods met Emma’s oudere zuster Pauline, maar toen alle andere kandidates subiet afhaakten, moest Emma wel voor nageslacht zorgen – een hele opgave met de bejaarde, syfilitische Willem. Die sprak geen woord Duits, negeerde haar na de geboorte van Wilhelmina en alleen daarom is empathie met Emma op zijn plaats. Toen hij na elf jaar huwelijk stierf, was zowel volk als vorstin opgelucht. Emma werd Regentes, en deed dat naar verluidt goed. Dit beeld, op het Emmaplein, geeft haar die krediet niet. Gestoken in de rouwkleding, die ze vierenveertig jaar droeg, oogt zij als een barse boerin op dit tweedehandsje, want Lambertus Zeil maakte het voor Den Haag. Onthuld in 1938 verkreeg het beeld ongekende populariteit op 29 juni 1940, toen het als protest tegen de Duitse bezetter bedolven werd onder de bloemen. Niet eens Emma’s verjaardag, maar van schoonzoon Bernhard. Het beeld deed haar ogen als de barse uitbaatster van een bloemenzaak.

Het beeld van het kind Wilhelmina door Mari Andriessen (foto De Republikein)

Zeulen met Oranje beelden, het lijkt Amsterdamse mores. Ook Koningin Wilhelmina, als tien jarig meisje in brons verbeeld door Mari Andriessen, stond vanaf 1967 op het terrein van het Wilhelmina Gasthuis, maar werd na de opheffing van het ziekenhuis naar het Academisch Medisch Centrum gezeuld in Holendrecht. Eerst nog buiten, maar al spoedig binnen, waar de bewaking thans het fotograferen er van verbiedt.

Het beeld van Wilhelmina te paard werd Amsterdam ongevraagd opgedrongen (foto De Republikein)

Het bekende beeld van Wilhelmina te paard, geplaatst op het Rokin, had daar eigenlijk helemaal niet mogen staan. Sterker nog: het had er helemaal niet zo mogen uitzien. Twee jaar na Wilhelmina’s dood in 1962 wilde het Contactorgaan van Vrouwenorganisaties in Amsterdam haar eren met een beeld, zittend achter een microfoon het Volk toesprekend. Alleen zag beeldhouwster Theresia van der Pant, die Wilhelmina nooit ontmoet had, daar niks in. Dus maakte ze een prinses te paard, waar ze twee jaar over deed, en toen bleek het hele beeld weer veel te groot. Naar verluidt wilde de gemeente ook niet opdraaien voor de extra kosten voor het brons. Het zou op het Damrak komen, maar de gemeente wist er geen raad mee en plaatste het acht jaar later dan maar op het Rokin, pal naast de rondvaartboten van Rederij Kooij. Het verwierf enkel een plaats in de geschiedenis door de beschutting, die het bij de Geen Woning Geen Kroning rellen op 30 april 1980 bood tegen de lange lat van de Mobiele Eenheid.

Wilhelmina in bont bij het Confectiecentrum (foto De Republikein)

Wihelmina’s toch al pronte postuur was bekleed met zo veel bont, dat van een pelsdieren pension gesproken mag. Of zoals de de christelijke dichter JW Schulte Nordholt bij haar dood in november 1962 dichtte

‘Ach God, is Wilhelmina dood?
Die vrouw was groot,
groot en sterk; in al dat bont,
in al die jassen daar zat een ziel
van zuiver staal en vol met God.’

Geen wonder, dat deze propaganda prinses voor de bontjas geplaatst werd pal voor het Confectiecentrum. Onthuld in 1968 door Prins Bernhard, die in de oorlog ook in het buitenland verbleef, wat de tekst op de achterkant nóg navranter maakt.

‘Gedenk hen die toen het volk verslagen en machteloos scheen
de vaan der vrijheid hebben hoog gedragen door alles heen.’

Met daaronder ‘Jan Campert’. Alleen, gemeente Amsterdam, die tekst ís helemaal niet van de in de oorlog gefusilleerde Campert, maar van collega dichter Yge Foppema, die na de oorlog zelfs 92 werd. Foute naam dus op de sokkel. Oeps. Ten overvloede, want zo kennen we Amsterdam, wordt Wilhelmina afgedekt door tientallen plakkaten met ‘Vrouwen in Nieuw West’. Omdat de hoofddoekjes niet in beeld wilden, bekijkt de arme vorstin nu een zestal bilpartijen. Plus een reclamepaal met ‘Jezus Christus, rechter van levende en doden, bekeer je’. Dat zal haar wél bevallen.

De Juliana boom werd keer op keer vervangen (foto De Republikein)

De Wilhelmina boom langs de Haarlemmerweg (foto De Republikein)

Niettemin is Wilhelmina in Amsterdam bekender door haar bomen dan haar bontjas. Eerst stond op de Zandhoek een bij haar geboorte geplante Wilhelmina boom, gekoesterd door ene ‘Opoe Vork’. Die boom begaf het in de Tweede Wereld Oorlog, de boot naar Londen gemist en bewerkt tot brandhout in de hongerwinter. De Wilhelmina linde langs de Haarlemmerweg, geplaatst in 1898 door ‘Kinderen van Christelijke Bewaarscholen’, overleefde wél door drie keer te worden vervangen. Een ‘Hollanse linde’, dus zonder ‘d,’ aldus de gemeente Amsterdam. Je zou haast aan opzet gaan denken,.
Ook dochter Juliana kreeg bij haar Kroning in 1948 een boom met gedenksteen, in het Oosterpark. Ook aangeboden door schoolkinderen – het zijn altijd dezelfden, die het voor de rest verknoeien. Deze boom, een smal stammetje, is ook een substituut voor eerdere versies. En de meest recente sneuvelde in mei 2016 bijna onder de actie auto’s van de in het park protesterende Federatie Nederlandse Vakbeweging (FNV). Maar toen was Juliana al twaalf jaar dood.

Juliana onthult haar plaquette in Slotervaart (foto Beeldbank Amsterdam)

Het gemeentelijk geklooi met Oranje bereikt een waar dieptepunt met de ‘Juliana plaquette’ in Slotervaart. Brons, op brug 601, beeldhouwer onbekend, onthuld door de vorstin zelf bij de bouw van de eerste tuinstad buiten de ringspoorbaan. Over naamloos water heen, en volgens de gemeente ‘op 27 oktober 1950’ onthuld. Nee, gemeente, het was op 7 oktober, en het jaar was 1952. Dat weten we zo precies, omdat Juliana die dag geen genoeg kon krijgen van de ‘gewone mensen’, zoals op de thee bij de familie van trambestuurder Reusch aan Walraven van Hallweg 5. Koekje er bij, aangeboden door de kinderen Marijke en Chrisje en gade geslagen door de kleine Flipje, vast gesnoerd aan de kinderstoel.
Weerloos moesten de koters afwachten hoe de vorstin de ene na de andere peuk weg pafte uit het zicht van de pers. De buren, de familie Van Poelgeest stonden reserve. Dat vond Juliana zo sneu, ‘na al dat schoonmaken en zo’, dat ze daar ook aanwipte. Uiteraard om de ene met de andere sigaret aan te steken.
De gemeente doopte haar anonieme brug in mei 2016 om in ‘Hannie Schaft brug’. Volgens het naambord is verzetsstrijder Hannie Schaft ‘op 17 april 1945 overleden.’ Alleen: ze is in het zicht van de bevrijding wraakzuchtig gefusilleerd door de Duitse bezetters.

Met de datering van de Koninklijke bank in het voormalige Stadhuis ging iets mis (foto De Republikein)

Ogenschijnlijk om het goed te maken liet de gemeente de al genoemde ‘communistische koekenbakker Hildo Krop’ een eikenhouten bank uitkappen. Bedoeld voor het zo geheten ‘Koningsvoorhuis’, dat is de werkelijke woning aan de Noordkant van het Paleis op de Dam. Daar kon de bank vanwege de forse omvang niet geplaatst. Je kan er ook niet op zitten vanwege de uit de rugleuning priemende wapens, met scènes uit Vondels Gijsbrecht van Aemstel. De gemeente zette ‘1655’ op het ding, in september 1958 aan Juliana aangeboden, ‘bij het 300 jarig bestaan van het Koninklijk Paleis’. Voor in een Stadhuis, dat pas sinds 1808 als Paleis gebruikt wordt.

Kopieën van Nel van Liths borstbeeld van Beatrix dalen sterk in waarde (foto De Republikein)

Het borstbeeld van Koningin Beatrix werd bij de opening van het Academisch Medisch Centrum in 1984 niet van harte onthuld door het onderwerp zelf. Beatrix had niet zulke beste ervaringen in Mokum, en bovendien is van haar bekend, dat ze, zelf beeldhouwer van gedrongen gedrochten als ‘Jantje Beton’, andermans werk kritisch bekijkt. Van het beeldje, door ene Nel van Lith, werd drie jaar na de onthulling al een kopie op Marktplaats verkocht voor € 6.599,00. In 2019 bracht een kopie op de Catawiki internet veiling nog maar 600 euro op.

Het beeld van ‘Amelia’ wekt reminiscenties aan Kroonprinses Amalia (foto De Republikein)

Van , vrouw en kroost, staat nergens in de hoofdstad een beeld. Of toch wel? Bij het vernieuwde Marnixbad staat ene ‘Amelia’. Gezien alle gemeentelijke geklooi zou dat zo maar Kroonprinses Amalia kunnen zijn. Ook qua omvang gelijkend, beleeft het enigszins obese meisje in badpak veel plezier aan haar tussen de beense behandeling van een skippy bal. Uit nader onderzoek blijkt hier echter de dochter van Filips van Marnix van Sint Aldegonde verbeeld, vriend van Willem van Oranje, kort Burgemeester van Antwerpen. Aangeboden door het Stadsdeelbestuur op 8 december 2006 bij de heropening van het Bad. Alleen die Brabantse Burgemeesters dochter heette ‘Amelie’, niet Amelia of Amalia. De kans, dat deze jonge Barones, die op haar 38ste stierf, bij leven ooit in badpak op een skippy bal aan haar gerief kwam, mag wel worden uitgesloten.

https://www.derepublikein.nl/category/artikelen/

De Republikein, 20 oktober 2020

https://www.derepublikein.nl/2020/10/20/versteende-vorsten-kleine-routewijzer-voor-een-amsterdamse-beeldenstorm/