Roel van Leeuwen & Peter Schat – Johan Remkes: ’Onrust in samenleving’ + David van der Wilde | BNNVARA – Gaat om geld + Nausicaa Marbe – Besluitvorming over hoofd kiezer

Johan Remkes: ’Onrust in samenleving verbaast mij niet’

Haarlem – ’Een pareltje in het openbaar bestuur’, zo omschrijft Johan Remkes, commissaris van de Koning in Noord-Holland, de baan, die hij na acht en half jaar achterlaat. Enkele jaren eerder dan gepland, kiest hij voor zijn en een definitieve terugkeer naar Groningen.

We treffen Remkes in zijn werkkamer. Een blauwe papierbak staat in de hoek. Het opruimen is in volle gang.

Remkes heeft zijn belofte om aan te blijven tot zijn zeventigste verbroken.

“Onjuist! Ik heb nooit beloofd, dat ik tot mijn zeventigste zou blijven. Daar heb ik zelfs angstvallig voor gewaakt. Ik heb ook bij mijn herbenoeming vrij expliciet aangegeven, dat het niet betekende, dat ik tot mijn zeventigste zou blijven. Politici zijn misschien weleens wat te ruimhartig met beloften en daar prikt de bevolking over het algemeen genadeloos doorheen. De ambitie om langer te blijven was er op zichzelf wel, maar op een gegeven moment zijn mijn vrouw en ik tot de conclusie gekomen, dat het nuttig was om eens wat meer met elkaar samen te doen. Mijn vrouw woont en werkt in Groningen. We leven in feite al heel lang gescheiden in een wat LAT achtige situatie. Daar wen je op een gegeven moment natuurlijk wel aan. En ik wist ook precies toen ik in Noord-Holland solliciteerde, dat dat weer zo zou zijn. Anno 2018 is het veel normaler geworden dan een aantal jaren geleden om ieder een eigen carrière door te maken.”

De kroning van Willem-Alexander was het absolute hoogtepunt in Remkes’ tijd als CvdK.

“Ja, het was het meest bijzondere. Ik was er mentaal niet helemaal op voorbereid, dat de commissaris van Noord-Holland in het kader van de abdicatie nog een formele rol heeft. Laatst was ik in de Eerste Kamer en daar hangt een exemplaar van de Akte van Abdicatie en daar staat mijn handtekening ook onder. Het moment, dat het paar aan het volk getoond wordt, is van zo’n dag het absolute hoogtepunt. Wat ik ook altijd met ontzettend veel genoegen gedaan heb, dat zijn gemeentebezoeken, waar je het gesprek hebt met de gemeenteraad over hun eigen functioneren en de democratische tekortkomingen en de zorgen, die ze daarover hebben. Ook zijn veel burgemeesters gewisseld en herbenoemd.”

Remkes was diep in zijn hart kijkend liever commissaris van de Koning in Groningen geworden.

“Nee! Ik heb nooit een poging in die richting ondernomen, omdat ik al vrij vroeg de conclusie heb getrokken, dat het nooit goed is om naar de plaats van de misdaad terug te gaan. Het heeft natuurlijk iets om bestuurlijk te functioneren in de provincie, waar je bent geboren en je ook bestuurlijk hebt geacteerd. En zo af en toe hebben mijn handen de laatste jaren weleens gejeukt als het ging om de bevings discussie. Maar ik heb daar nooit spijt van gehad. Onder het motto van: ik heb er formeel niets mee te maken, maar ik heb er wel een opvatting over, heb ik wel eens met de toenmalige minister Kamp vanaf de zijlijn gepraat over de aanpak na de beving. Je kent de sentimenten natuurlijk en je ziet een buitengewoon klungelige aanpak. Ik heb met name de bestuurlijke dilemma’s, die zich in de Metropool regio Amsterdam voordoen razend interessant gevonden, zoals de actualiteit van nu over Schiphol.”

Remkes trof een puinhoop aan op het provinciehuis toen hij aantrad.

“Dat is een veel te negatieve voorstelling van zaken. Ik trof wel aan, dat de episode Hooijmaijers nog vrij stevig na klonk. Verder speelde nog de afwikkeling van Icesave. Dat ging om vrij stevige bedragen. Het is de verdienste van onder meer gedeputeerde Elisabeth Post, dat dit is opgelost. Je hoorde om je heen nog wel een aantal verhalen. Toen de side letter over Distriport opdook (hierin stond dat de winsten van de provincie op dit geplande bedrijven terrein in Koggenland naar ontwikkelaars zouden vloeien en eventuele verliezen bij de provincie zouden blijven, red), heb ik tegen het college gezegd: ’Volgens mij moeten wij dit rigoureuzer aanpakken anders lopen we het risico, dat wij van incident naar incident gaan met alle risico’s op verdere reputatie schade’. Wij wilden een proces, waarbij mensen van buiten als binnen de organisatie konden melden wat ze vreemd hebben gevonden. Toen is die commissie van drie hoogleraren ingesteld. Uit de uitkomsten van het onderzoek bleek ook wel, dat deze organisatie niet kapot was, maar dat er wel een aantal dingen gebeurd waren die niet hadden moeten gebeuren.”

Wat Remkes het mooiste vindt aan Noord-Holland is…

“In de eerste plaats de veelzijdigheid. In Noord-Holland is er alles wat er in Nederland ook te vinden is behalve hunebedden. En zelfs die schijnen hier op een enkele plek – als je maar diep genoeg graaft – ook te vinden te zijn. Die veelzijdigheid maakt het besturen boeiend. En verder zijn de Noord-Hollandse landschappen ook niet echt goed met elkaar te vergelijken. Als je in de duinen komt of je komt bij de Loosdrechtse Plassen of je komt in West-Friesland of nog iets hoger, al die landschapstypen hebben natuurlijk iets. En dat geldt ook voor de West-Friese ondernemersmentaliteit. Tamelijk stevig zuipend maar heel hard werkend en ook heel nuchter. De schaduwzijde is misschien wel, dat ze hun trots wat te weinig uitdragen. In de Vrije Republiek Amsterdam hebben ze daar niet zoveel problemen mee. De vrije Amsterdammer appelleert aan een deel van mijn persoonlijkheid, maar de nuchtere West-Fries zeer nadrukkelijk aan het andere deel.”

Het is aan politie en justitie om maatregelen te nemen tegen criminelen, niet aan bestuurders, zoals burgemeesters.

“Het is een illusie om te denken, dat het strafrecht alles aan kan. Daar heb je bestuursrecht ook voor nodig en dus bestuur ook. Het bestuursrecht heeft met name in preventief opzicht een belangrijke rol. Nee, de burgemeester is geen sheriff. De burgemeester is een regisseur. Hij moet als het gaat om discussies om ondermijning en crimineel geld partijen om de tafel brengen: de belastingdienst, de sociale dienst, de politie en justitie. We praten op dit moment over zeer ernstige vormen van criminaliteit dus ik deel de rolopvatting van Jos Wienen (burgemeester Haarlem, die bedreigd wordt, red). Hij neemt terecht de houding aan: als je deze stelling hanteert, dan wijk je. Ik heb zelf een half jaar in zware beveiliging gezeten als minister van Binnenlandse Zaken. Ik kan mij in zijn situatie verplaatsen. Het grijpt diep in in je persoonlijke leven, maar ook voor de werkomgeving is het buitengewoon ingrijpend. Zelf heb nooit met het gevoel rondgelopen: ik kan aan de beurt zijn. Je moet ervan uitgaan, dat de beveiliging adequaat geregeld is.”

Staatskundige hervormingen zijn een grotere hobby van Remkes dan praten met de bevolking.

“Het is niet of of. Je moet je opvattingen over het staatsrecht juist ook vormen in het gesprek met burgers. Voor de staatscommissie is het proces ongekend open geweest. We hebben heel veel burgers, wetenschappers, focus groepen geconsulteerd. Die gesprekken zijn in ieder geval wat mij betreft altijd zeer inspirerend. Ik vind het interessant hoe mensen aankijken tegen een referendum om maar een buitenplaats te noemen. En ik vind het interessant hoe mensen aankijken tegen hun eigen omgeving. Bij de Omgevingsvisie hebben we onder leiding van gedeputeerde Joke Geldhof met heel veel mensen gepraat. Dat is in het openbaar bestuur anno 2018 absoluut nodig. Je moet iedereen in ieder geval in de gelegenheid stellen om er iets van te vinden en je moet de mentale instelling hebben om gebruik te maken van de kennis, die in de samenleving aanwezig is. Dat er nu veel onvrede is in de samenleving verbaast mij totaal niet. Ik vind, dat de middengroepen er in onze samenleving er de afgelopen jaren redelijk bekaaid vanaf zijn gekomen. En bij het hele migratiethema, wat ook bij de gele hesjes een rol speelt – ligt een verband tussen sociaal cultureel conservatief en financieel economisch links en die combinatie voelt zich in onze samenleving relatief slecht vertegenwoordigd.”

Remkes vindt het hoog tijd, dat provinciehuis en tuin helemaal rookvrij zijn.

“Nee, er moet hier een fatsoenlijke rookruimte blijven. Ook na 1 januari. Hier zitten medewerkers en een enkele gedeputeerde, die ook roken. Mijn vorige kabinetschef heeft tegen de toenmalige conservator gezegd: ik sluit niet helemaal uit, dat er op de kamer van Remkes weleens een asbak verschijnt. Nou, dat gaan we in deze museale omgeving natuurlijk niet doen. Ik ben een hartgrondig voorstander van het streven naar een rookvrije generatie en als mensen overlast hebben moet je ze er absoluut niet mee confronteren. Ik was ooit op werkbezoek bij Humanitas in Rotterdam. Daar zat een vooruitstrevende directeur. Die zei: ’denk je nou echt, dat ik die bewoner van 85, die nog een borreltje wil drinken dat borreltje ga ontzeggen’. Daar is dit mee te vergelijken.”

Remkes kijkt er naar uit om de rest van zijn leven te besteden aan museumbezoek, shoppen en wandelen.

“Nou, alles met mate. Aan shoppen heb ik een hartgrondige hekel. Wandelen en fietsen moet ik meer doen, want ik beweeg te weinig. Maar ik lees bijvoorbeeld heel graag en ik ga zo af en toe ook graag op reis. Ik denk, dat ik eerst de winter een week ga onderbreken voor wat zon. Ik ben niet van plan om achter de geraniums te zitten. De dingen, die ik er nu naast doe, blijf ik gewoon doen. Ik ben voorzitter van een paar raden van commissarissen en ook nog voorzitter van de raad van toezicht van het Groninger Museum en ik denk, dat er zo af en toe wel weer wat dingen bijkomen. Ik ga in Groningen wonen. Vanzelfsprekend samen met mijn vrouw.”

Remkes ontvangt bij zijn afscheid het liefst een fles jenever.

“Nee, want ik heb een goed doel. Dat is de Maarten van der Weijden Foundation. Ongetwijfeld zal het zo zijn, dat er iemand is die overweegt een fles te geven. En dan is op zichzelf de stelling wel juist, haha.”

Lees ook:
Johan Remkes: ’Laat plannen voor vorming superprovincie in la’
https://www.noordhollandsdagblad.nl/cnt/dmf20181214_89813208/johan-remkes-laat-plannen-voor-vorming-superprovincie-in-la

Noordhollands Dagblad, 16 december 2018, 07:00

https://www.noordhollandsdagblad.nl/cnt/dmf20181213_37342162/johan-remkes-onrust-in-samenleving-verbaast-mij-niet

Uiteindelijk gaat het om geld

De Gele Hesjes, Remkes en Tjeenk Willink waarschuwen voor revolutie. Toch schrikt politiek redacteur David van der Wilde wakker van iets anders.

Een land. dat op ontploffen staat. Dat is zo ongeveer het beeld dat opdoemt deze week. Dagen gaat het over de demonstraties van de illustere ‘Gele Hesjes.’ Vervolgens luidt Remkes de noodklok met zijn staatscommissie, hij noemt het “noodzakelijk” het parlementair stelsel te herzien en te versterken. Met maar liefst 83 (!) aanbevelingen moet het land toekomst bestendig gemaakt worden.

Een andere oudgediende hoopt zelfs op een revolutie. De voormalig onderkoning Herman Tjeenk Willink waarschuwt in zijn nieuwe boek Groter Denken, Kleiner Doen voor de uitholling van de democratische rechtsorde. Tegen NRC zegt hij: “De roep om een snelle oplossing is vals. Het is een structureel probleem, dat niet alleen van bovenaf kan worden opgelost.”

Toch zijn het niet de bezorgde burgers of wijze oude mannen. waar ik wakker van schrik. Een rapport van het Nibud heeft wel dat effect. Nederlanders staan minder vaak rood en lenen minder. Het aantal huishoudens, dat moeite heeft rond te komen, daalt. Maar wie net wat verder kijkt dan die vrolijke cijfers ziet een donkerder verhaal. Namelijk dat 38% van de huishoudens wél moeite heeft rond te komen, ruim 1 op de 3 dus. En het aantal huishoudens met betalingsproblemen (1 op de 5)is de afgelopen drie jaar gelijk gebleven.

Probleemhuishoudens

En nee, die probleemhuishoudens zijn niet enkel de alleenstaande bijstandsmoeders. Zowel lage, midden als hoge inkomens lopen financieel het moeras in. Bij navraag hoor ik dat het vaak gaat om mensen, die chaotisch met hun geld om gaan, maar leer ik ook dat het in Nederland niet makkelijk wordt gemaakt je geldzaken op orde te krijgen.

Als blijkt, dat je door een misrekening te veel toeslagen ontving of dat je eigenlijk toch meer belasting moest aftikken, krijg je redelijk onbarmhartig de rekening gepresenteerd. De overheid is ’s lands grootste schuldeiser en drukt de mensen, die de hulp nodig hebben, soms juist extra in de problemen. Marko Florijn, voorzitter van de vereniging voor schuldhulpverlening en sociaal bankieren, legde de bal daarom vorig jaar nog expliciet bij de staat als veroorzaker van financiële problemen.

Tel daar de ooit goed bedoelde Wet Incasso Kosten bij op en je krijgt een nog treuriger verhaal. Want waar in 2012 werd besloten de burger beter te beschermen tegen de incasso industrie, blijken de effecten van die hulp niet enkel positief. Het te laat betalen van een rekening levert direct een boete van 40 euro op. Ook voor kleine bedragen. Je kunt zeggen, wie zijn billen brandt, moet op de blaren zitten, maar dat is juist niet, waar die wet voor is bedoeld.

Boze Burgers

Zoiets levert boze burgers op. Natuurlijk voel je je niet gehoord als jij wel direct je misrekende belasting bij moet passen, maar een bedrijf als Shell geen cent aan winstbelasting hoeft bij te dragen aan de schatkist. En natuurlijk is het niet uit te leggen, dat jij wel direct de pijn van een verkeerd uitgekeerde toeslag moet dragen, terwijl een bedrijf als Unilever ogenschijnlijk de afschaffing van de belasting kan eisen.

Natuurlijk lijken die problemen nu wel tot Den Haag door te dringen. ING baas Ralph Hamers kreeg bijvoorbeeld geen applaus, maar kritische opmerkingen toen hij excuses maakte namens zijn frauderende bank. En de huidige coalitie schreef al een volle paragraaf over het oplossen van de schuldproblematiek. De zittende partijleiders schijnen tegenwoordig zelfs in hun slaap “gewone man” te mompelen.

Toch lijkt het verstandig om nog een stapje verder te gaan om die kloof tussen overheid en burger te overbruggen. In een land, waar 1 op de 3 huishoudens betalingsproblemen heeft, mag je misschien een pro actievere overheid verwachten. Bijvoorbeeld een staat, die zich voorneemt niet alleen de grootste schuldeiser, maar ook de meest toeschietelijke te zijn. Ook kan het geen kwaad om uit te zoeken hoe het kan dat ruim een derde van de Nederlandse huishoudens financieel water trappelt.

Natuurlijk kun je zeggen: dat zijn geen overheidstaken. Maar als je je echt zorgen maakt over boze burgers en gele hesjes lijkt dit me het minste, dat je kunt doen. En misschien is dat nog haalbaarder ook dan 83 aanbevelingen van een staatscommissie, een revolutie of een massaal protest in fluoriderende vestjes. Want uiteindelijk gaat het om geld.

NPO | Radio 1. zondag 16 december 2018

https://www.nporadio1.nl/opinie-commentaar/13638-uiteindelijk-gaat-het-om-geld

Besluitvorming over het hoofd van kiezer

Ooit van de Ostrogorsky paradox gehoord? De naamgever was een Russische politieke denker, die begin 1900 al beschreef hoe een onvolkomenheid van de parlementaire democratie het mogelijk maakt om ingrijpende besluiten te nemen, die niet door de bevolking worden gesteund. Actueel. Daarom belandde Ostrogorsky in het verse rapport over democratische vernieuwing van de commissie Remkes. De titel is ’Eindrapport lage drempels, hoge dijken’. Boeiende lectuur in heldere taal.

Vertaald naar onze tijd komt de paradox erop neer, dat door compromissen en ’uitruil’ van wensen, er besluiten worden genomen, die niet eens door een meerderheid binnen de coalitie worden gesteund, laat staan door een meerderheid van de bevolking. Met als gevolg totale vervreemding van de bevolking, die zich niet vertegenwoordigd voelt. Dat het zover was wisten we al. Maar zelden lees je dat zo accuraat beschreven in een overheidsdocument, dat nuchter de vervreemding van burgers van de politiek bestudeert. Bovendien biedt het lijvige document, naast suggesties voor verandering en verbeteringen, ook inzicht in de Nederlandse democratie en rechtsstaat. Een opfris cursus voor iedereen, die de erosie van de democratie met lede ogen aanziet.
Grieven

Bijzonder is, dat dit rapport daar realistisch op ingaat. Uit onderzoek blijkt, dat Nederland hoog scoort als het om vertrouwen in de democratie gaat. Maar dat optimisme verbrokkelt bij het vertrouwen in politici. En hoewel het rapport niet de noodklok luidt, wijst het erop, dat de problemen urgent zijn: een deel van de bevolking dreigt het vertrouwen in de democratie geheel kwijt te raken. Dat zijn lager opgeleiden met een mager inkomen. Hun grieven zijn veelzijdig, maar hun bereidheid om te stemmen of zich op andere wijze met de politiek te bemoeien is verdwenen. Ze haken teleurgesteld af. Nu kun je cynisch zeggen, dat zij die niet eens naar de stembus gaan, niet serieus moeten worden genomen. Lange tijd was dat een dominante gedachte in elitaire kringen: de stumpers weten niet wat ze willen, ze zijn constant boos, daar kun je niks mee – we gaan door met wat wij belangrijk vinden. Ruiterlijk werd daaraan toegevoegd: ook in hun naam. Wie daarentegen stond te pleiten voor meer aandacht en begrip voor de ’stumpers’ als volwaardige burgers, werd beschuldigd van geratel vanuit de populistische onderbuik.

Niks van zulke stemmingmakerij bij Remkes. Het rapport presenteert onderzoeksresultaten. Daaruit blijkt dat inhoudelijke opvattingen van politici over integratie, migratie en Europa vooral aansluiten bij de opvattingen van hoogopgeleide kiezers. Op deze belangrijke thema’s wordt het electoraat dus niet goed vertegenwoordigd in de Tweede Kamer. Dat is niet zomaar een constatering van de rapport schrijver. De inzichten zijn tot stand gekomen na gesprekken met burgers, en honderden experts onder wie hoogleraren in allerlei domeinen. Zeg maar gerust de top van de wetenschappelijke wereld, die over alle aspecten van democratische valkuilen en vernieuwing nadenkt, van de staatskundige, die zich over het nut van een Constitutioneel Hof buigt tot de algoritme specialist, die manipulatie bestudeert. Hier heeft de elite der elites geoordeeld over democratische erosie in Nederland en het zorgelijke lot van de stemlozen. Het advies aan de overheid is om meer empathie te tonen en te luisteren, omdat alle burgers zich begrepen en gewaardeerd willen voelen.

Inspraak

Maar zo vrijblijvend is het niet. Remkes pleit voor een kiesstelsel, dat de kiezer meer en directere invloed geeft, voor regeerakkoorden, die democratische stagnatie niet in de hand werken en voor een door burgers uit te roepen bindend correctief referendum waardoor wetten achteraf kunnen sneuvelen. Ook moet er een Constitutioneel Hof komen dat wetten aan de Grondwet toetst. Belangrijk, omdat Nederlanders op dit moment geen mogelijkheid hebben om naar de rechter te gaan als ze vinden, dat een wet hun grondrechten aantast. Ook moeten er burgerfora en platforms komen voor overleg met de overheid. Directe verkiezingen van de formateur geven invloed op de formatie – die zelf transparanter moet, met verplichte tussenrapportages. Dat is nog niet alles, de gedetailleerde lijst is lang. Daar worden aanbevelingen herhaald, die nog uit de tijd van J.P. Balkenende stammen en waar niets mee gedaan is. Zorgelijk. De politieke wil was er niet.

Hoe zal het dit rapport vergaan? Het werd gepresenteerd aan minister van Binnenlandse Zaken Ollongren, zoals bekend geen kampioen democratische vernieuwing. Zal zij vaart maken met de urgente veranderingen? Ze repte over een ’maatschappelijke discussie’. Dan vrees je het ergste. Wanneer bewindslieden van plan zijn iets weg te moffelen, roepen ze ’eerst een breed debat’. Daar komt niks van terecht. Bovendien debatteert de maatschappij al decennia over de stand van de democratie, van de universiteit tot volkse belangenorganisaties en van ministeriële expertmeeting tot de kroeg. Veel debat, weinig besluitvorming.

Stel, dat er een bindend referendum was: dan was het zelfvoldane erdoorheen jassen van ’Marrakesh’ geen optie geweest en was de klimaatwet gesneuveld. Of juist niet. Maar dan was de besluitvorming over cruciale zaken, die politici zo bang maken, dat ze die aan geheime tafels bespreken, tenminste niet over het hoofd van de kiezer gegaan. Hoe lakser Ollongren met dit rapport zal omgaan, des te groter de waarde en urgentie ervan.

De Telegraaf, 20 december 2018,19:50, updated 19:51

https://www.telegraaf.nl/columns/2945704/besluitvorming-over-het-hoofd-van-kiezer

Meer informatie:
https://robscholtemuseum.nl/?s=Nausicaa+Marbe
https://robscholtemuseum.nl/?s=Johan+Remkes
https://robscholtemuseum.nl/?s=Herman+Tjeenk+Willink
https://robscholtemuseum.nl/?s=Kajsa+Ollongren
https://robscholtemuseum.nl/?s=gele+hesjes