René Zwaap – Beroep kroonprins
De Europese monarchieën hebben een ambitieus plan: herstel van het Rooms Duitse Rijk van Karel V. Maar er zit een kink in de monarchale kabel. De aspirant-koningen die het moeten doen, zijn suffe ridders.
Charles in Engeland, Filip in België, Willem-Alexander in Nederland: de toekomst van de monarchie ziet er somber uit. Stuk voor stuk zijn het aandoenlijke sukkels, de mannen die de troon het volgende millennium zouden moeten binnen slepen – volwassen mannen die vanbinnen altijd kind zijn gebleven, wier voornaamste vulling van de dag bestaat uit wachten, die ondertussen zwaar bij moeder onder de plak zitten en zeer ambivalent staan tegenover de functie die ze ooit zullen bekleden. De Weltschmerz spat er vanaf bij deze uitverkoren telgen. De tragiek komt je van mijlen ver tegemoet, alsof het in hun ogen geschreven staat dat hun bewind geheel in het teken zal staan van revolutie en oproer in de straten en list en bedrog ten paleize.
De zojuist in het huwelijk getreden Belgische kroonprins Filip gaat misschien nog wel het meest gebukt onder de last van het koningschap. De veertigjarige Coburger vecht al heel zijn volwassen leven tegen zijn reputatie als ondoorgrondelijk leeghoofd. Paul Goossens, toenmalig hoofdredacteur van De Morgen, noemde hem ‘de prins zonder eigenschappen’, wiens ‘gedachtegoed zo vlak is als de stoep in de Louizalaan’. Ere hofmaarschalk Herman Liebaers noemde Filip in De Morgen ‘een droevig geval’. In de spaarzame momenten dat Filip in het openbaar zijn mond opendoet, komen er in de regel nogal groteske dingen uit. Zo stelde hij de Belgische astronaut Dirk Frimout gerust met de onsterfelijke woorden: ‘In de ruimte is er geen protocol.’ Na een demonstratie van zichzelf duplicerende robotten in Tsubuka merkte Filip tot ieders verbouwereerdheid op dat dit ‘de oplossing voor de werkloosheid in België’ was. Een ex-medewerker van de Koning Boudewijnstichting merkte eens vernietigend op: ‘Er stopte een lege wagen voor het paleis en prins Filip stapte uit’ (zie Jan van den Berghe, Kroniek van 100 jaar Europese koningshuizen).
De viertalige Filip, officier bij de paracommando’s, gevechtspiloot en gediplomeerd politicoloog, schijnt binnenskamers wel degelijk zekere kwaliteiten te demonstreren. ‘Filip is een echte Coburg en dat is een speciaal ras’, zo citeert VRT monarcholoog Van den Berghe een Belgische hoveling. ‘Van Leopold(II en Albert(I werd ook gezegd dat zij dom waren. Ze komen traag op gang maar als ze eenmaal op kruissnelheid zijn, is er geen houden meer aan.’ Niettemin schijnen zelfs zijn eigen ouders daaraan te twijfelen. In de zomer van 1998 publiceerde de Franse journalist Philippe Séguy een bloedstollend verhaal over een paleiscoup in Laken: met goedkeuring van koning Albert en koningin Paola zou een beweging op gang zijn gezet die er uiteindelijk toe zou moeten leiden dat niet Filip, maar zijn zus Astrid op de Belgische troon kwam te zitten, aldus Séguy in zijn artikel ‘Du Riffi à la Cour de Belgique’: ‘Er is momenteel een onverbiddelijke loopgravenoorlog aan de gang. Een clan van adviseurs die Filip vijandig gezind zijn, beweert dat hij niet de nodige kwaliteiten bezit om zijn vader op te volgen. En koningin Fabiola, zijn grote steun, wordt gedwongen het kasteel van Laken te verlaten.’
Op zich is de fanatieke prinses Astrid, getrouwd met aartshertog Lorenz uit de Habsburg dynastie, inderdaad potentieel koningin sinds haar oom Boudewijn in 1991 een grondwetswijziging entameerde waardoor ook vrouwelijke leden van de vorstelijke linie voortaan kroon fähig werden. Astrid werd daardoor opeens nummer twee in opvolging van vader Albert. Boze tongen beweren dat deze maatregel van de kinderloze Boudewijn in eerste instantie zou zijn gericht tegen prins Laurent, de jongste telg van Albert en de flamboyante Italiaanse aristocrate Paola.
Laurent, alias ‘monseigneur Woef’ vanwege zijn nimmer aflatende strijd voor een betere rechtspositie voor honden, zag zijn kansen op de troon in een klap weggenomen. De recalcitrante prins, die als jongste kind zwaar zou hebben geleden onder het ongelukkige huwelijk van de in promiscuïteit met elkaar wedijverende Albert en Paola, gooide al op jonge leeftijd de kont tegen de koninklijke kribbe. ‘Stel dat er iets gebeurt met Filip, dan komt Laurent op de troon. Dat is ondenkbaar’, zou een adviseur in het oor van Boudewijn hebben gefluisterd. De van iedere levensvreugde gespeende Boudewijn moest persoonlijk ook weinig hebben van de immer in het kielzog van Vlaamse seksbommen als Wendy van Wanten optrekkende Laurent. Dus werd langs constitutionele weg ruim baan gemaakt voor de overambitieuze moederkloek Astrid, wier echtgenoot aartshertog Lorenz geheel in overeenstemming met de traditie der Habsburgers een fanatieke Opus Dei fan is en ook lid is van de pan-Europese Vereniging, een aartsconservatief gezelschap dat onder goedkeurend oog van de paus streeft naar herstel van het Heilige Habsburgse Rijk van Karel V onder de vlag van de Europese Gemeenschap, inclusief – waar nodig – herkerstening.
Lorenz verkondigt keer op keer dat België hard toe is aan een ‘krachtige troonopvolger’, en gevreesd moet worden dat zijn zwager Filip hem daarbij niet als eerste voor ogen staat. Hetgeen niet kon verhinderen dat dezelfde Lorenz zaterdag jongstleden bij het huwelijk van Filip met jonkvrouwe Mathilde d’Udekem nadrukkelijk als getuige aanwezig was, terwijl hij ook was aangetrokken om de toch al grijze trouwplechtigheid in Brussel nog verder te verknallen met enkele somber stemmende lezingen van vreugdeloze fragmenten uit de Heilige Schrift. De zichtbaar lijdende Filip stond er als een uit zijn tombe gerukte mummie bij. Zijn huwelijk met de goed bij het volk liggende Mathilde heeft Filip onmiskenbaar een publicitair op kontje gegeven, maar of hij de race naar het koning schap toch als winnaar zal afsluiten, blijft met al die hete Habsburgse adem in de nek vooralsnog de vraag.
Die Habsburgers staan voor grote tijden. Het jaar 2000 is het jaar van hun grote voorvader Karel V, en diens vijfhonderdste geboortedag zal dit jaar uitgebreid worden gevierd in Madrid, met deelname van alle koninklijke families van Europa. Troonopvolger Karl van de Habsburgers, zoon van de Duitse euro parlementariër Otto, heeft zich samen met zijn echtgenote Francesca, dochter van de puissant rijke baron Thyssen-Bornemisza, met hart en ziel gewijd aan de pan-Europese zaak. Via de Karel V herdenking moet een opstapje worden gemaakt naar herstel van het christelijke Europa, met de Habsburgers in een ouderwets vooraanstaande rol, tronend als keizers over een clan van gekroonde onderknuppels.
Over dit herstel van de Habsburger monarchie wordt al jaren openlijk gedroomd door Otto van Habsburgs pan-Europese Vereniging. Dit burleske scenario wordt in de wandelgangen ten paleize wel aangeduid als de Agenda 2000, en spitst zich in feite toe op de vraag welke rol de monarchieën nog kunnen spelen in het Verenigde Europa.
Sommige aspirant-koningen, zoals onze eigen Willem-Alexander, zijn van mening dat de monarchie binnen de Europese federatie eigenlijk van geen nut meer is, daar de noodzaak van een samenbindende nationale noemer dan is komen te vervallen. Willem-Alexander schijnt dergelijke inzicht rijke woorden te hebben gesproken in een interview dat hij in 1995 afstond aan NRC Handelsblad, maar dat na ampel overleg tussen koningin Beatrix en de toenmalige NRC hoofdredactie op grond van die passage (plus een relativerende opmerking over het belang van religie) als ongewenst in de prullenbak terechtkwam.
Willem-Alexander is niet de enige Oranje die meent dat de monarchie binnen nieuw Europees verband een zinledige affaire wordt. Grootvader Bernhard sprak begin jaren zestig min of meer dezelfde woorden in zijn gesprekken met biograaf Alden Hatch. Wat hem betreft kon de Nederlandse troon ook wel aan de wilgen worden gehangen zodra er sprake was van een pan-Europese federatie. De Habsburgers springen in dat monarchale gat door zich op te werpen als de hoeders van dat nieuwe Europa, dat in hun ogen niets anders is dan het herstel van het rijk van hun roemruchte voorvaderen, zeg maar het Europa van voor de Tachtigjarige Oorlog. ‘Europa is niets zonder christelijk fundament’, zo sprak Otto van Habsburg eens. ‘Europa kan niet zonder het kruis. Als het Oude Continent zijn eerste plaats in de wereld verloren heeft, dan is het daarop terug te voeren. Europa heeft in de negentiende en de twintigste eeuw zijn erfgoed en zijn ziel verraden. Indien het christelijk gebleven was, zou de geschiedenis een heel ander verloop hebben gekend.’ Vandaar dat Otto pleit voor herstel van het ‘morele gezag’ van de ridders van het Gulden Vlies – waar hij zelf lid van is, net als Albert van België en Juan Carlos van Spanje. De komende Karel V herdenking moet volgens Agenda(2000 zoals gezegd het startsein worden voor deze grootscheepse restauratie.
Voor minder strijdvaardige, weinig ambitieus overkomende typen als Filip, Willem-Alexander en de gepatenteerde turbo mysticus Charles betekent dit Habsburgse offensief vooral direct gevaar. Zij worden niet beschouwd als echte ridders die nog willen vechten voor de keizerlijke zaak. Vandaar dat zij alle drie op geheel eigen wijze zijn belast met de loodzware tragiek van de immer bedreigde troonopvolger. Kunstenaar Rob Scholte schilderde Willem-Alexander kort geleden reeds als gekruisigde (https://robscholtemuseum.nl/rob-scholte-prins-willem-alexander/), een somber stemmende voorbode van wat mogelijk komen gaat. Willem-Alexander, Filip en Charles doen er goed aan elkaar de komende tijd maar vaak gezelschap te houden. De hoogste tijd wellicht voor een nieuwe Alliantie: die van de verdrukte prinsen.
De Groene Amsterdammer, 8 december 1999