Maria van Boekelen & Frans van der Reep – Corona Virus maatregelen veranderen ingrijpend de context van ons bestaan 

28 november 2020AdminBusinessplan, Home, Media, Ridderboek0

Resusaapje met surrogaat moeder (foto Martin Rodgers)

Corona Virus maatregelen veranderen ingrijpend de context van ons bestaan

Dit leidt onder andere tot het verdwijnen van de oorspronkelijke betekenis van normaal fysiek sociaal contact. Welke rol gaat de menselijke maat spelen in het nieuwe sociaal contract, zijn we bewust van de onderliggende fundamenten?

Omhelzen. ‘Waar betekenis verdwijnt, verschijnt wantrouwen en vervolgens controle’. (1)
Hoe maak je duidelijk, dat je van iemand houdt zonder die persoon even ‘vast te houden’? Als woorden tekort schieten, of als we deze juist willen onderstrepen, gebruiken we immers een andere manier van communicatie. Non verbaal en effectief; we raken elkaar aan.
Sinds WWII is er veelvuldig onderzoek gedaan naar de effecten van sociaal fysiek contact of het ontbreken daarvan. Tijdens de eerstejaars psychologie colleges komt de aap van Harry Harlow al snel uit de mouw. (2)
Baby’s overleven niet zonder aanraking, volwassenen wel, maar vraag niet hoe. De verschillende onderzoeken van de afgelopen 70 jaar tonen aan, dat fysiek contact ons gezonder en minder gestrest maakt. In sociaal opzicht is het een belangrijk communicatiemiddel om ons met elkaar te verbinden, want een goed geplaatste aanraking stimuleert vertrouwen en samenwerking. Het is de snelste manier om troost, dankbaarheid of sympathie uit te drukken. Als kers op de taart schatten onderzoekers in, dat het effect van een aanraking tien keer sterker is dan die van woorden. Kortom evolutionair, sociaal en psychologisch heeft aanraking uiteraard in geaccepteerde en gepaste vorm een enorme breed gedragen betekenis. Dat staat niet ter discussie.

‘We zeggen niet voor niets ‘houden van‘. Daar zit vasthouden in, dat kun je heel letterlijk nemen.”
Vlaamse hoogleraar Paul Verhaeghe

Welke middelen ontheiligen het doel?

In het voorjaar van 2020 veranderden de maatregelen, die verspreiding van het Covid 19, ofwel het Corona Virus, zouden moeten tegen gaan de maatschappelijke context en dus de betekenis van fysiek contact binnen onze samenleving. Er mochten geen handen meer geschud worden en men moet sinds die tijd twee armlengtes afstand houden van elkaar. Nog even los van de ontbrekende wetenschappelijk onderbouwing van bovenstaande maatregelen veranderde het kabinet in een pennenstreek de context: de totale omgeving, de situatie, waarin iets betekenis krijgt. Aangezien er behoefte was aan concrete handvatten om het Corona Virus niet verder te verspreiden en men er vanuit ging, dat deze maatregelen tijdelijk zouden zijn, stelden de meesten zich flexibel en sociaal invoelend op. Even elkaar geen hand geven, zodat we sneller weer ‘normaal’ kunnen doen. Echter na een negen maanden ‘ellebogen’ heeft het Kabinet Rutte de betekenis van interpersoonlijke ‘aanraking en nabijheid’ formeel tot in de kern veranderd en deze nieuwe betekenis zelfs wettelijk vastgelegd.

Een troostende hand op een schouder schokkende bejaarde wordt gecriminaliseerd. Een gezellige bruiloft, waar de verbinding tussen mensen juist gevierd wordt, resulteert zonder moeite tot een bijeenkomst van asociale wetsovertreders. Begrijpen we nog wat we zien na zo’n ingrijpende wijziging van de context? Natuurlijk niet! Het maakt ons verward, onzeker en minder effectief.

Dit leidt tot individuele verschillen in opvatting en inkleuring van gedrag, dat voortvloeit uit die nieuwe betekenis, die op haar beurt weer voortkwam uit een nieuwe context. Daar wil natuurlijk geen enkele beleidsmaker over in discussie. De nieuwe betekenis moet zo snel mogelijk beheerst en gereguleerd worden door ideologie, in dit geval doelen we op de ‘nieuwe normaal ideologie’. Echter die mindshift levert een geforceerde en statische oplossing voor een dynamisch probleem en biedt zeker geen soelaas voor een groeiende groep autonome denkers, die ideologie an sich al lang hebben verruild voor data en logica. Inzicht en zelf structurerend vermogen zijn buitengewoon belangrijk tegen de achtergrond van de huidige veranderende maatschappelijke ordening. Zonder deze inzichten lopen de processen van betekenisgeving vast en lopen we een groot risico om in bedoelde of onbedoelde ‘framing’ en ‘nudging’ terecht te komen.

Controle

Verandering van betekenis leidt niet uitsluitend tot de zoektocht naar een nieuwe betekenis op persoonlijk en maatschappelijk niveau, maar ook tot versterking van controle.
Controle kent veel soorten gedaantes en vermommingen, die we terug zien op maatschappelijk en persoonlijk niveau. Denk bijvoorbeeld aan het instellen van kliklijnen, zoals Meld Misdaad Anoniem, waar men overtredingen van de Corona Virus maatregelen door de kroegbaas, de buurtsuper of buurvrouw online kan melden.
Moralisering is ook zo’n instrument, waardoor de grenzen van strafbaarstelling door de overheid indirect opgerekt wordt. Was immers het ‘aso predicaat’ van Ferdinand Grapperhaus niet ongenadig effectief tot het moment, dat hij zelf dit ‘aso’ gedrag vertoonde op zijn bruiloft?
Kan een gepaste en door beide betrokkenen gewenste knuffel überhaupt als asociaal getypeerd worden? Liggen dit soort discussies niet aan de basis van het Ministry of Love schrikbeeld, dat Orwell schetste in 1984? (3)
Wie individuele vrijheid en autonomie hoog in het vaandel heeft haalt hier waarschijnlijk meewarig de schouders over op. Kan het hanteren van de menselijke maat reden zijn voor strafbaarstelling? Onmogelijk en letterlijk anti sociaal.
De zucht naar controle van het Kabinet heeft overigens geleid tot het gedrocht van de ‘Corona Virus wet’, mocht u onze kritiek daarop willen verkennen dan volstaan we hier met de verwijzing naar het blog van Wim Voermans (4). De subtielere processen mogen we echter ook niet negeren. Denk bijvoorbeeld aan de verschillende protocollen voor de anderhalve meter samenleving, die de overheid in samenwerking met verschillende brancheorganisaties heeft opgesteld. Dat de veiligheidsdiensten al likkebaardend aan de zijlijn staan tijdens de ontwikkeling van de ‘Corona App’ zal ondertussen niemand meer onwaarschijnlijk in de oren klinken.

‘Nieuwe normaal’ als constante stress factor

Het Corona Virus maakt talloze slachtoffers en ontwricht de economie in het dagelijks leven maar, ook in de nabije toekomst. Of alles ooit weer normaal wordt de komende jaren is zeer de vraag, maar zeker is dat vele duizenden mensen nog jaren zullen worstelen met de impact van de maatregelen, die genomen worden. Artsen waarschuwen voor een golf van mensen met psychische klachten en een posttraumatisch stresssyndroom (PTSS).
Psychiater en hoogleraar Bart Rutten benadrukte dit tijdens een interview (6) Rutten is verbonden aan Maastricht UMC+. Uit een Mexicaans onderzoek (7) bleek, dat meer dan 25% van de onderzoeksgroep worstelde met ernstige psychische druk. Er is sprake van symptomen van klinisch significante posttraumatische stress. Die hangen voornamelijk samen met sociale factoren, zoals onder andere ‘relatiestatus’, ‘aantal mensen in het huishouden’ en ‘aantal dagen in isolatie’.

Social distancing impliceert voor velen, dat ze letterlijk onaanraakbaar worden. Dat zou toch niet de norm mogen zijn in een cultuur met wortels als de onze. Het is ongezond, wreed en mechanisch geïnspireerd: spreadsheet survival. Het ontneemt ons de context van liefdevolle aanraking en in plaats daarvan introduceert het kille controle.
Waar betekenis verdwijnt verschijnt controle. Altijd, ook hier en nu.

Rotterdam, november 2020

Bronnen en verwijzingen
(1) Visie op communicatie van Frans van der Reep 2015 https://www.fransvanderreep.com/2015/10/23/waar-gaat-communicatie-over/.
(2) In het onderzoek van Harlow werden baby resusaapjes gescheiden van hun moeders. Ze kregen twee niet dierlijke moederalternatieven aangeboden: een apenmoeder van draad en hout en een apenmoeder omhuld in een katoenen doek. De babyaapjes kozen bijna allemaal voor de surrogaatmoeder in doek, zelfs toen de moeder van draad de enige was met een fles melk.
Hieruit leidde Harlow af, dat de baby apen meer nodig hadden dan alleen eten van hun moeder om in leven te blijven. https://youtu.be/_O60TYAIgC4
(3) https://en.wikipedia.org/wiki/Nineteen_Eighty-Four
(4) https://wimvoermans.wordpress.com/
(5) https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/coronavirus-covid-19/ondernemers-en-bedrijven/anderhalvemetersamenleving
(6) https://centraal.mumc.nl/sites/central/files/interview_bart_rutten_in_nummer1.pdf
(7) https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7398879/

Resusaapje met surrogaat moeder (foto Martin Rodgers)

Corona Virus maatregelen veranderen ingrijpend de context van ons bestaan

Welke middelen ontheiligen het doel?

Controle

‘Nieuwe normaal’ als constante stress factor

Dit delen: