Maarten Moll – Zoon van iemand, die niet wilde leven + Peter Schat – Baan aan Zee + Kunst als brug naar chaos van deze tijd + Burgemeester zorgde, dat Zwagerman ’geen kant op kon’
De zoon van iemand, die niet verder wilde leven
‘Het was nauwelijks een geheim, dat het de laatste tijd niet goed met hem ging’, zei zijn redacteur Peter Nijssen. Gisteren overleed schrijver Joost Zwagerman. Hij maakte zelf een eind aan zijn leven.
Eind januari schreef Joost Zwagerman een mooi stuk in Het Parool over de dichter Rogi Wieg. Hij wilde per se aandacht vragen voor een schilderijententoonstelling van zijn vriend, wilde zelfs niet betaald worden voor het artikel.
Al snel viel het woord depressie. ‘Rogi was veel en vaak levensmoe en wilde bij herhaling een einde aan zijn leven maken,’ schreef hij. Gisteren pleegde Joost Zwagerman op 51 jarige leeftijd zelfmoord in zijn woonplaats Haarlem. Hij laat drie kinderen achter.
Zwagerman zou in het radioprogramma Opium spreken over zijn vandaag te verschijnen boek De stilte van het licht. Schoonheid en onbehagen in de kunst. Hij kwam niet opdagen. De muziekstukken, die Zwagerman had uitgekozen, hadden allen betrekking op de dood. Eerder dit jaar, was dat een teken?, schonk hij zijn literaire archief aan het Letterkundig Museum.
Redacteur Peter Nijssen van Zwagermans uitgeverij De Arbeiderspers zei, dat de zelf gekozen dood van Rogi Wieg op 15 juli Zwagerman erg had aangegrepen. Ook zei Nijssen, ‘dat het nauwelijks een geheim was, dat het de laatste tijd niet goed met hem ging’.
Op 6 december 2012 vertelde Zwagerman openlijk over zijn depressiviteit in De wereld draait door, nadat er eerder in de Volkskrant een verhaal over zijn depressies had gestaan onder de titel ‘Huisje boompje burn-out’.
Hij had een zeer moeilijke tijd achter de rug, was gescheiden en probeerde in een houten vakantiehuisje in Tuitjenhoorn zijn leven weer bij elkaar te pakken. Anderhalf jaar was hij geplaagd geweest door depressies. Hij sprak over hoe kunst zijn reddingsboei was geweest, de bundel Kennis is geluk, beschouwingen over kunst, was net verschenen.
Zoals altijd zeer enthousiast en gepassioneerd vertelde Zwagerman hoe hij niet meer wist hoe te leven. “Ik begreep de wereld niet meer.” Ook sprak hij over Rogi Wieg, die niet verder wilde leven. ‘Blijf vooral onder ons!’ had Zwagerman vaak tegen Wieg geroepen. Is dat tegen Joost Zwagerman geroepen?
Johannes Jacobus Willebrordus Zwagerman werd op 18 november 1963 in Alkmaar geboren. Hij brak de studie Nederlandse taal en letterkunde af om zich volledig op het schrijven te storten. In 1986 debuteerde hij met de roman De houdgreep. Een jaar later volgde zijn eerste dichtbundel: Langs de doofpot. Zijn doorbraak kwam met de fraaie generatieroman Gimmick! (1989), over een groep kunstenaars in Amsterdam. Daarna volgden de romans Vals licht misschien wel zijn beste roman, De buitenvrouw, Chaos en rumoer en Zes sterren.
Zijn vlot geschreven, realistische romans waren populair op middelbare scholen, en wellicht is het daarom, dat hij nooit een grote literaire prijs voor zijn proza heeft ontvangen.
Al snel na zijn debuut schreef Zwagerman in diverse kranten en tijdschriften over moderne kunst, en schreef hij kritieken en columns. Belezen en bevlogen. De stukken werden gebundeld in onder andere In het wild, Pornotheek Arcadië en Het vijfde seizoen. In 2013 verscheen het schitterende, omvangrijke Americana, over de Amerikaanse cultuur.
In ‘Zes sterren’ staat de vraag waarom iemand zelfmoord pleegt centraal
De laatste jaren schoof Zwagerman ook geregeld bij De wereld draait door aan om over moderne kunst te praten. Ook daar toonde hij zich een bevlogen ambassadeur van de kunst. Matthijs van Nieuwkerk noemde hem ‘onze eigen conservator’.
De kunst en de essayistiek hielden hem af van waar velen toch op wachtten; een nieuwe roman. Zes sterren, zijn laatste, verscheen in 2002. Wel schreef hij in 2010 het boekenweekgeschenk Duel, waarmee hij aantoonde, dat die roman er maar snel moest komen. Want het was de Grote Eén Harry Mulisch die in 2010 in het televisieprogramma College Tour Zwagerman had aangewezen als zijn kroonprins (overigens samen met A.F.Th. van der Heijden).
In 2008, toen hij voor zijn oeuvre De Gouden Ganzenveer kreeg, ‘omdat hij een spraakmakende literator is met een sterk gevoel voor maatschappelijke verantwoordelijkheid’, zei hij in Het Parool: “Tja. Wanneer ga je nu die roman schrijven? hoor ik vaak. Maar wat moet, is niet leuk. Dan komt de opstandige veertienjarige in mij naar boven. Ik heb vijf, zes ideeën voor een roman. Voor mezelf is de noodzaak er nu niet een roman te schrijven. En noodzaak moet er zijn als ik schrijf. Altijd. Anders krijg je halfhartige producten, die alleen voor de markt zijn geschreven. Daar doe ik niet aan. Ik moet mijzelf blijven verrassen en frapperen, en als het goed is, volgt dan vanzelf de fascinatie bij de lezer.”
Zes sterren schreef hij overigens nadat zijn vader had geprobeerd zelfmoord te plegen. “Dit was niet de bedoeling, zei mijn vader toen hij ontwaakte. Nu is hij blij, dat hij nog in leven is, maar in die drie weken hebben wij een verpletterende stilte om ons heen ervaren,” zei hij.
In Zes sterren staat de vraag waarom iemand zelfmoord pleegt centraal. Zwagerman las zich een slag in de rondte over het onderwerp, omdat hij wilde begrijpen waarom iemand tot zo’n daad komt. “Ik ben een kind van iemand, die niet verder wilde leven,” zei hij daarover. Een interview met Het Parool over Zes sterren zei hij op het laatste moment af, omdat hij niet over de zelfmoordpoging van zijn vader wilde praten. Het thema zelfmoord hield hem erg bezig. Hij schreef er ook veel over, onder andere de bundel Door eigen hand. Zelfmoord en de nabestaanden. Een aantal jaren geleden sprak hij op een bijeenkomst voor nabestaanden van mensen, die zich voor de trein hadden geworpen.
Vandaag verschijnt dus de nieuwe essaybundel van Joost Zwagerman: De stilte van het licht. Schoonheid en onbehagen in de kunst. Noem het ironie, maar in de promotietekst voor die bundel stond: ‘Misschien belichaamt stilte in de kunst een verlangen om er niet te zijn.’ En dichter schrijver K. Schippers leverde de quote: ‘Joost Zwagerman komt heel dicht bij de onbereikbaarheid van het nabije.’
Nooit weer een nieuwe roman van Joost Zwagerman, het is een van de gedachtes bij zijn tragische dood. Wat rest, is een verpletterende stilte.
Het Parool, 9 september 2015
Jongen met een Baan aan Zee
NHD, 3 november 2018
https://www.noordhollandsdagblad.nl/
Jongen met een Baan aan Zee (vervolg)
NHD, 3 november 2018
https://www.noordhollandsdagblad.nl/
Kunst als brug naar chaos van deze tijd
Sir Simon komt ’Alkmaars kunstzoon’ eren in De Vest
Lezing
Joost Zwagerman Lezing
Kaarten voor het avondvullende programma (20-22.30 uur) kosten 17,50 euro en zijn te bestellen via http://www.theaterdevest.nl.
Uit Amerika komt de vers in de ridderstand verheven Britse historicus Simon Schama zondag naar Alkmaar om de eerste Joost Zwagerman Lezing te houden. Ook uit Amerika komt Robbert Dijkgraaf voor die gelegenheid over, om Sir Simon na afloop van de lezing in het openbaar te interviewen in schouwburg de Vest.
“Geweldig, dat we hem in Alkmaar hebben”, zegt directeur Patrick van Mil van het Stedelijk Museum Alkmaar. Maar eigenlijk zou hij in plaats van ’hem’ ’hen’ willen zeggen, want beide heren zijn ’hotshots’.
Gedicht
Het doel, ’een mooie avond maken, meer dan een saaie lezing’, ziet Van Mil als een van de initiatiefnemers – de andere is Erna Winters van de bibliotheek – in vervulling gaan, want naast de lezing wordt ook de eerste Joost Zwagerman Essayprijs uitgereikt, haalt schrijfster Jessica Durlacher herinneringen aan Zwagerman op en zingt pianiste/zangeres Maartje Meijer een door haar getoonzet gedicht van Zwagerman.
De in 2015 uit het leven gestapte schrijver en essayist Joost Zwagerman zou zondag 55 jaar zijn geworden. Op zijn geboortedag wil Alkmaar voortaan een schrijver of denker van internationale statuur een lezing laten uitspreken. “Om de essentie van het schrijverschap van deze kunstzoon van Alkmaar voort te zetten. Om hem te eren en anderen te inspireren”, zegt Van Mil. Als geen ander wist Zwagerman een burg te slaan tussen literatuur, beeldende kunst en het publiek. “Hij had de unieke kwaliteit je op andere manier te laten kijken naar kunst en die te verbinden met de actualiteit.”
Schama vestigde zijn naam in 1988 met de Nederlandse vertaling ’Overvloed en onbehagen’ van zijn studie naar de Nederlandse cultuur in de Gouden Eeuw. “Hij is een geweldige schrijver, die ook als schrijver en presentator meewerkte aan BBC series als ’Power of art’ en ’Civilisations’. Je kijkt met een heel nieuw gezicht naar de kunstwerken, die hij behandelde, of het nu oude of nieuwe kunst betreft.”
Superrijken
Volgens Van Mil heeft Schama veel te zeggen over vragen, of kunst trend of mode is en louter dient als belegging voor de superrijken, of dat het de vitale vonk levert die nodig is om te reflecteren op het nu en de toekomst? “Ik verwacht dat hij zal ingaan op hoe 21e eeuwse kunstenaars zich verhouden tot de chaos van deze tijd. Schama kan, net als Joost Zwagerman en Pierre Jansen dat deden, beeldende kunst toegankelijker maken.’’
Voor wie daarna nog behoeft heeft aan verduidelijking en verdieping, komt Dijkgraaf van stal. “Hij is wetenschapper maar heeft ook de Rietveld gedaan – wat velen niet weten. En hij kan bij uitstek lastige onderwerpen op goede manier voor het voetlicht brengen.”
Alkmaarse Courant, 16 november 2018
https://www.noordhollandsdagblad.nl/regio/alkmaar
Burgemeester zorgde, dat Zwagerman bij benoeming stadsdichter’ geen kant op kon’
Zwagerman presentatie in Huis met de Pilaren in Bergen, geheel links Martin van Bourgonje en geheel rechts Harald Vlugt (foto De Arbeiderspers/Twitter)
Bergen – Als biografe ben je met elk brokje informatie blij. Maria Vlaar kreeg bij de presentatie van een voorproef van de biografie van Joost Zwagerman, die over een paar jaar zal verschijnen, een anekdote, waar ze bij haar onderzoek nog niet op was gestuit, op een presenteer blaadje aangereikt.
Die kwam bij monde van oud burgemeester Marie van Rossen van Alkmaar tot haar, die zondagmiddag in het Huis met de Pilaren in Bergen het eerste exemplaar van ’Grote groet uit Zwagerland’, een bloemlezing van aan Noord-Holland gewijde proza en poëzie van Zwagerman, in ontvangst nam. Samengesteld en ingeleid door Vlaar, die ermee ook een vooruitblik geeft op haar biografie.
Het verhaal, wat Van Rossen vertelde, greep terug op 2004, toen Zwagerman de Van Foreest lezing hield in de Grote Kerk van Alkmaar. Hij vertelde het verhaal ’Dubbelstad’ over Alkmaar en verwoordde zijn haat/liefdeverhouding met cultuurarmoede, die er heerste zo: ’Er is zelfs geen stadsdichter!’
Gevoelige snaar
Dat liet de burgemeester van destijds niet op zich zitten. “Hij raakte een gevoelige snaar met zijn terechte kritiek. Ik rook mijn kans en zei: ’Bij dezen benoem ik u ten overstaan van 800 aanwezigen tot stadsdichter van Alkmaar’. Joost kon geen kant op.” Op aanraden van de gemeentesecretaris liet Van Rossen daags erop B % W wel het besluit bekrachtigen. Zijn eerste gedicht kon Zwagerman mooi wijden aan het 750 jarig bestaan van Alkmaar, dat in 2004 werd gevierd.
Van leer trekken tegen cultuurbarbarij, dat kon Zwagerman als de beste. Maria Vlaar vroeg zich af, toen ze afgelopen week met een journalist zocht naar het ’bankje van Zwagerman’, dat bij Eenigenburg op de Westfriesedijk stond, hoe hij zou hebben gereageerd nu het onvindbaar bleek. “Kwam het door de mist of door de meeuwen die ons afleidden? Zochten we aan de verkeerde kant van de dijk? Wie weet waar het bankje van Zwagerman is gebleven?”
Op het bankje mijmerde de schrijver in zijn Tuitjenhornse periode. Er was met zwarte letters op geschreven ’Om na te denken heb je overzicht en weidsheid nodig’. Martin van Bourgonje, die Zwagerman geregeld als gast had in zijn restaurant Merlet in Schoorl, stak zijn vinger op. “Ah, u weet waar het bankje is”, zei Vlaar hoopvol. Maar nee, dat dus niet. Van Bourgonje zag in de gelegenheid wel een mooi moment, er persoonlijk voor te zorgen, dat er een nieuw bankje wordt teruggeplaatst.
’Grote groet uit Zwagerland’, ingeleid en samengesteld door Maria Vlaar, brengt een ode aan Noord-Holland. Uitgegeven door Arbeiderspers, 355 pagina’s, 22,50 euro.
Noordhollands Dagblad, 18 november 2018, 17:59
Meer informatie:
https://robscholtemuseum.nl/?s=Rogi+Wieg
https://robscholtemuseum.nl/?s=Jessica+Durlacher
https://robscholtemuseum.nl/?s=Harald+Vlugt