Micha Kat – Lees mee met vluchteling Micha Kat (14): Frederik van Eeden | Van de Koele Meren des Doods

Tussen pakweg je 12e en je 18e levensjaar wordt je mens. Alles wat bij wijze van spreken reeds aanwezig was ‘in de knop’ komt tot bloei en wordt voor iedereen zichtbaar: talenten, karakter, seksualiteit, geestelijk leven, maatschappelijk besef… Deze fase wordt meestal gekenmerkt door heftige emoties, gedachten aan zelfmoord, diepe eenzaamheid, schuldgevoelens, extreme onzekerheid, het ‘verliefd zijn’… Ouders weten vaak niet, wat ze in deze jaren met hun kind moeten en kunnen doen om hem of haar te helpen en te steunen. Voor mij kwamen al deze woeste emoties in die tijd allemaal samen in het radioprogramma Candlelight. Daarin werden tegen een achtergrond van zwoele muziek ‘hartenkreten’ van Nederlanders voorgedragen in dichtvorm door de onvolprezen Jan van Veen. Alles kwam langs: veel liefde, wraak, verdriet, dood, relaties… you name it, als het maar om te janken was. Ik lag toen ’s avonds met een transistortje onder de dekens te luisteren naar al dat leed. Later hebben ze dat programma, meen ik, opnieuw gereleased, maar de lol was er toen natuurlijk af.

De monumentale roman Van de Koele Meren des Doods (1900) is voor mij het symbool van die woelige tijd. Alles, waar je als ontluikende adolescent mee te maken krijgt, komt erin ter sprake, ook masturbatie wat natuurlijk helemaal spooky en freaky is. Ik ontdekte ‘het kwaad der knapen’ al op mijn zesde jaar. Mijn moeder had ‘bepaalde vlekken’ aangetroffen in mijn pyjamaatje en dat was voor mijn vader reden voor een ‘kort gesprek’. In herinner me dat nog goed: ‘Er is niets mis mee, jongen, doe het maar gewoon’ – of woorden van gelijke strekking. In het boek beleeft de vrouwelijke hoofdpersoon haar eerste ‘clitorale ervaringen’ door zich als kind tegen bomen en vensterbanken aan te drukken. Later in het boek trouwt Hedwig Marga de Fontayne met Gerard, die ‘het kwaad’ op zijn achtste leerde van zijn kindermeisje. Hij is fanatiek door blijven rukken tot zijn 15e, toen hij een geschrift onder ogen kreeg, waarin werd gewezen op de ‘mogelijke schadelijke gevolgen’. Hij kreeg schuldgevoelens en zo’n angst voor seksualiteit, dat hij die compleet uit zijn leven heeft verbannen. Het huwelijk wordt dan ook een ramp – als hij zijn ‘mannelijke plicht’ probeert te vervullen knoopt hij een blinddoek om.

Maar nog belangrijker en prominenter dan masturbatie in het boek is het flirten met de dood. Deze twee elementen komen reeds aan het begin van het boek samen als de huishoudster Hedwig betrapt als ze zich bevredigt. Haar reactie is eerst om God te smeken haar te laten sterven, maar als dat niet lukt doet ze een zelfmoordpoging. Ze is dan 12 jaar. Zelf herinner ik me dat ‘flirten met de dood’ uit die jaren nog goed. Met masturbatie had dat – gelukkig – niets te maken: meestal was het een gevolg van woede, waardoor je ‘een daad wil stellen, die je ouders zal treffen’. Het is allemaal nauwelijks serieus te nemen, maar het hoort er wel bij, bij het volwassen worden.

Het was in 1900 absoluut sensationeel en volledig unheared of om over dit soort dingen te schrijven op de wijze, zoals Van Eeden deed. Het was dan ook een merkwaardige en veelzijdige man. Hij was schrijver, arts, psychiater en politicus/wereldverbeteraar. Psychiatrie was in de jaren van Freud crazy business en volledig verknoopt met seksualiteit. Toen Van de Koele Meren uitkwam had Van Eeden juist een vage ‘kolonie’ opgericht in Bussum (Walden) om te ‘experimenteren’ met zijn ‘maatschappelijke en politieke opvattingen’. Daar ontlook ook zijn belangstelling voor ‘spiritisme’. Van Eeden was gertouwd met Martha van Vloten, de zus van Frank van Vloten, de eigenaar van het beruchte Ronde Huis in Nunspeet, waar zich de meest weerzinwekkende seksuele orgieën zouden hebben afgespeeld. Zowel mijn overgrootvader als mijn grootvader (van vaders kant) waren vooraanstaande psychiaters en de eerste moet Van Eeden gekend hebben. Mijn grootvader Wim Kat was tevens de hoogste vrijmetselaar van Nederland. Van Eeden wordt op de site van de Nederlandse vrijmetselarij prominent genoemd. There’s something fishy here, waarin mogelijk ook mijn eigen familie is betrokken! De cocktail psychiatrie – vrijmetselarij – spiritisme – seksualiteit is…. explosief. Als je als psychiater een vrouw geestelijk ‘penetreert’ via psychotherapie, who cares dan nog als je haar dan – als een soort ‘afterthought’ – ook nog letterlijk penetreert? En dat Ronde Huis: was dat ook een psychiatrisch laboratorium, waar allerlei ‘studies’ werden gedaan in de stijl van Joseph Mengele?

Er is nog iets wat ontbreekt in de hierboven genoemde cocktail: drugs. Maar ook die komen prominent aan bod in Van de Koele Meren des Doods. Als de baby van Hedwig vanuit van een van haar affaires overlijdt, raakt ze in een psychose (ook al zo iets magisch en wonderlijks om over te lezen als puber…), propt het lijkje in een koffer en belandt in Parijs, waar ze zich gaat prostitueren en aan de drugs raakt. In feite is het boek een briljante en complete ‘gids’ voor het ‘echte leven’, dat elke puber tussen 12 en 18 zou moeten lezen. Of zou de smartphone generatie van nu dit allemaal niet meer serieus nemen en ongevoelig zijn geworden voor alle drama’s en rampzalige avonturen uit het leven van Hedwig Marga de Fontayne?

Meer informatie:
https://robscholtemuseum.nl/?s=Micha+Kat