Menno Grootveld | Het Staatsarchief – PKP-TV
Hoewel allergisch voor terugblikken en reconstructies, blikt Menno Grootveld hier toch terug op de beginperiode van Rabotnik TV; of: Amsterdam anno 1981/82.
Het begin
Het begon allemaal in de zomer van 1981. Ik had in de jaren daarvoor tweemaal een vergeefse poging ondernomen om op de Filmacademie toegelaten te worden en vond het tijd worden om maar eens wat praktijkervaring op te doen. Net op dat moment ontmoette ik via via een paar jongens die op de Rietveld Academie en de Filmacademie zaten en die een televisiepiraat op de Amsterdamse kabel waren begonnen. Die jongens heetten Maarten en Rogier van der Ploeg en Peter Klashorst en hun zender heette PKP-TV (Ploeg-Klashorst-Ploeg). Ik had hun programma’s al wel eens gezien en was daar erg enthousiast over. Eindelijk eens wat anders dan de gebruikelijke ongeïnspireerde beelden diarree, die door de Hilversumse omroepen over ons werd uitgestort! Het was in de nadagen van de punk en de new wave, dus die muziek figureerde prominent in de uitzendingen van PKP-TV. Maar ook aan het opbloeiende onafhankelijke Amsterdamse kunstcircuit werd ruimschoots aandacht besteed. Het opvallendste was echter de vormgeving van de programma’s, die, vaak noodgedwongen, volledig afweek van de gebaande paden. Vaak noodgedwongen, omdat de middelen ontbraken om het gelikter te doen. Maar de creativiteit voer er wel bij en soms werden de meest bizarre oplossingen bedacht om de beelden er zo vervreemdend mogelijk uit te laten zien. Daarbij werd uiteraard dankbaar gebruik gemaakt van het feit ,dat tenminste twee van de drie initiatiefnemers niet onaardig konden tekenen en schilderen, en dat ook in de hen omringende groep personen dit talent in ruime mate voorhanden was.
Zo herinner ik me een uitzending, waarin de heren PKP met graffiti maestro Dr. Rat op een bootje door de grachten toerden, en hier en daar de nog maagdelijke kade muren van wit gekalkte opschriften voorzagen. Voorwaar een geniale propaganda campagne, de teksten waren (en zijn dat in een aantal gevallen nog steeds) vanaf de wal kant ook goed leesbaar, en het was nog leuk om te doen ook!
Inbreken op de kabel
De techniek van het inbreken op de kabel was ondertussen even simpel als doeltreffend. Op alle Amsterdamse daken stonden nog gigantische hoeveelheden antennes uit het tijdperk van vóór de aanleg van het kabelnet. Daar sloot je er één van aan op een zendertje, en richtte hem vervolgens zo nauwkeurig mogelijk op één van de schotelantennes, die aan de schoorsteen van de Hemweg centrale of het dak van het Okura Hotel bevestigd waren. Via deze schotelantennes werden normaliter de signalen van buitenlandse zenders als de BBC en de WDR opgevangen voor distributie over het kabelnet. Als de programma’s van deze zenders afgelopen waren, ‘braken’ de piraten in door eenvoudigweg hun zendapparatuur in te schakelen. Die zendertjes zelf kon je laten bouwen door een bevriende HTS’er, of zelfs kant en klaar in bepaalde elektronica zaken kopen (Eddie’s Electro Shop is er beroemd door geworden). Verder had je nog een video player nodig om je programmatape(s) op af te draaien, en klaar was Kees! De items werden opgenomen met een losse videocamera en een draagbare recorder, de camcorder was nog niet uitgevonden. Het was wel allemaal consumenten apparatuur.
Van PKP naar Rabotnik TV
Aan het eind van 1981 hielden Ploeg, Klashorst en Ploeg het voor gezien en ben ik met een kleine kern fanatiekelingen doorgegaan, eerst nog onder de oude naam en vanaf februari 1982 als Rabotnik TV. In wezen verschilden onze programma’s niet zo veel van die van PKP, en dat was ook niet zo verwonderlijk. Het N.A.P.-nieuws van Jos Alderse Baas bleef gewoon bestaan en we bleven met het hele team trouw de concertzalen in Amsterdam en omstreken af stropen op zoek naar interessante bands. Maar in één opzicht was er wel degelijk een groot verschil. Waar met name Ploeg en Klashorst zelf heel duidelijk middenin de ondergrondse kunststromingen van begin jaren ’80 stonden, was ikzelf (en Rabotnik TV met mij) veel meer een soort chroniqueur. We waren er wel altijd bij en wisten precies wat er gaande was, en we hoorden er ook wel bij, maar tegelijkertijd was er toch ook een zekere afstand. Dat kwam vooral tot uiting in de vorm van de programma’s. PKP-TV bestond eigenlijk uit een tamelijk willekeurig gemonteerde reeks van min of meer op zichzelf staande filmpjes, die door de eenheid van vormgeving van de ‘bumpers’ of tussenstukjes naar elkaar toe getrokken werden. Rabotnik TV probeerde meer een inhoudelijke eenheid tot stand te brengen door een uitzending bijvoorbeeld aan één onderwerp op te hangen, zonder zich al te veel te bekommeren om de verpakking.
Rabotnik TV was ook meer dan PKP-TV geworteld in de Amsterdamse underground van vóór 1980. Er waren goede banden met mensen als Robert Jasper Grootveld en andere kleurrijke types uit de jaren ’60 en ’70. En er was, in ieder geval in mijn verbeelding, een duidelijke lijn naar het verleden te traceren.
Aorta en de Reagering
Maar belangrijker dan dit alles is misschien nog wel dat Rabotnik TV onderdeel was van één grote beweging, die in de zomer van 1982 kort maar heftig kunst, politiek en media in de hoofdstad in zich verenigde. Er bestond een aantal centrale ‘plekken’ en daar was Rabotnik TV er één van. Een andere centrale plek was Aorta. Daar werden in de loop van 1982 een paar spraakmakende tentoonstellingen gehouden, waar Rabotnik TV uitvoerig verslag van deed.
In één van de uitzendingen legt Aorta voorman Peter Giele uit, waarom Aorta eigenlijk bestaat. Hij noemt als één van de voornaamste drijfveren het verlangen om vrij te zijn, je eigen dingen te doen in een door jezelf geannexeerde ruimte. Datzelfde verlangen lag aan die hele beweging van 1982 ten grondslag. Een andere manifestatie ervan werd belichaamd door de politieke partij de Reagering, die in de zomer van 1982 aan de gemeenteraadsverkiezingen mee deed. Rabotnik TV was in de ogen van lijsttrekker Mike von Bibikov een fantastisch agit prop medium, waar hij dan ook dankbaar gebruik van maakte. Eén van zijn memorabele televisieoptredens betreft een toespraak tot de kijkers met getrokken pistool, van een vlammende introductie voorzien door nieuwslezer en vaste Rabotnik presentator Jos Alderse Baas.
Een andere keer komt een plakploeg van de Reagering in volle vaart in een busje aan scheuren bij het roemruchte kraakpand de Groote Keijser aan de Keizersgracht, waar Rabotnik TV van studiofaciliteiten gebruik maakte. Von Bibikov stormt, megafoon in de aanslag, het busje uit en roept: “Rabotnik kijkers, sta op en kom in beweging! Een beetje naar die Rabotnik televisie kijken kunnen we allemaal wel ….”.
Eindfeest
De avond vóór de verkiezingen had de Reagering een groots verkiezingsfestijn in Paradiso georganiseerd, met optredens van zo’n beetje alle Nederlandse bands en performers die op dat moment iets voorstelden in de underground scene. Tijdens het laatste nummer van Soviet Sex (de band van Ploeg, Klashorst en Ploeg) liep de zaak hopeloos uit de hand, toen twee in closetrollen gewikkelde mannen vanaf het podium verf en veren de zaal in begonnen te gooien. Binnen de kortste keren was de chaos compleet en dreigde het geheel te ontaarden in een ordinaire vechtpartij. Of deze ontsporing er iets mee van doen had, zal altijd wel een raadsel blijven, maar in ieder geval haalde de Reagering de volgende dag bij lange na niet genoeg stemmen voor een zetel in de gemeenteraad.
Daarna was het jammer genoeg ook snel afgelopen met de onderlinge samenhang en solidariteit binnen de rest van de beweging. Dat daar overigens ook in de zomer van 1982 al het nodige op af te dingen was, blijkt wel uit de controverse rond het “Grootste schilderij ter wereld”, dat door een groep kunstenaars, waaronder Rob Scholte en Erik Hobijn, in Paradiso vervaardigd werd. Klashorst en Ploeg mochten of wilden niet meedoen en staken hun minachting voor het hele gebeuren niet onder stoelen of banken In september vond nog de grootscheepse afsluiting van de Beeldstroom-tentoonstelling in Aorta plaats, maar daarna was het al vrij snel ieder voor zich. In ieder geval haalden de latere groepstentoonstellingen in Aorta het qua sfeer en elan niet meer bij wat er in de zomermaanden tijdens Beeldstroom gepresenteerd werd.
En uiteindelijk kwam dan in november 1982 ook een einde aan de eerste en enig echt vrije periode in het bestaan van de ‘ether dissident’ Rabotnik TV. Diverse belanghebbenden, o.a. de Nederlandse Bioscoopbond, die met lede ogen had moeten aanzien hoe sommige piraten er in geslaagd waren om nieuwe Amerikaanse publieksfilms nog vóór de officiële premièredatum op de kabel uit te zenden, drongen er bij de gemeente op aan de kabel af te sluiten voor alle illegale binnendringers. Vreemd genoeg waren het eerst alleen Rabotnik TV en de krakerszender De Vrije Keijser die van de kabel geweerd werden. Pas een week later viel het doek voor allemaal.
Plaats een reactie