Hans Visser – Picasso als toerist in Holland + De Hollandse meisjes van Picasso zijn weer thuis
Picasso als toerist in Holland
Stel dat de arts niet de rook van zijn sigaar in de neus had geblazen van die baby die als dood ter wereld kwam? Stel dat dat hij niet letterlijk leven had geblazen in die kleine Pablo Picasso. Zou de kunst in de twintigste eeuw dan net zo revolutionair zijn veranderd als deze kleine Spanjaard dat zou gaan doen?
„Ik zoek niets”, zei Picasso ooit. „Ik vind.” Met die instelling moet hij in juni 1905 naar Nederland zijn gegaan. Waarom? Behalve dat hij van Spanje naar Frankrijk was verhuisd, had hij nooit gereisd en zou dat later ook zelden doen.
Zoals veel schilders wilde hij het land zien van Rembrandt en Van Gogh, maar hij leek vooral ook afstand te willen nemen van het werk. Weg van zijn drukke Montmartre met de mensen die hem kenden als ijdeltuit en hartenjager. Weg ook van de daar populaire, maar hem verlammende en somber stemmende opium.
Zijn Nederlandse vriend Tom Schilperoort nodigde hem daarom uit in zijn zomerhuisje aan de Duinweg in Schoorl. Ze hadden elkaar leren kennen in Montmartre, waar Schilperoort cabaretier en journalist was, maar vooral bohemien. Er is wel eens gesuggereerd dat hij model stond voor het beroemde verhaal ’De uitvreter’ van Nescio, maar dat gaat te ver.
Ransel
Picasso zei later over zijn vertrek: „Ik had een ransel waar ik mijn verf in deed. De penselen pasten er eerst niet in, maar ik brak de stelen af, propte ze erin en ging op weg.”
De historicus Gerrit Valk vertelt hoe hij per trein via Haarlem naar Alkmaar reisde. De stoomboot bracht hem over het Noordhollands kanaal naar de buurtschap Schoorldam.
Daar trok hij rond als een toerist. Twee schetsboeken vulde hij met impressies van Alkmaar, Schoorl, Schoorldam en Hoorn. Jaren later vertelde hij nog enthousiast over de hoge kaden, de molens en piramidevormige boerderijen. Die schetsboeken liggen nu in Alkmaar
Vaak tekende hij meisjes in de plaatselijke dracht. Ging het hem om de meisjes of de kleding? Het Parijse museum bezit zijn enorme collectie ansichtkaarten met mensen in klederdracht.
Kort voor zijn vertrek had hij de schrijver Apollinaire leren kennen. Toen hij hem vanuit de Alkmaarse lunchroom Valk een briefkaart stuurde, zette hij daar zelf een tekening op: een Hollands meisje. Ook zij draagt een hulletje in de zondagse versie, dus met een klein strooien hoedje erop.
De hulletjes staan ook op de twee gouaches die waarschijnlijk in Schoorldam ontstonden. Geen schilderijen, want voor een reizend schilder droogt olieverf te langzaam.
Meisjes
Wie zijn die drie Hollandse meisjes die hij hier toont op ’Les trois Hollandaises’ aan het water met die boerderij? Zijn het eigenlijk wel drie verschillende meisjes? ’Monteerde’ hij in deze compositie niet domweg driemaal het hetzelfde meisje?
Het drietal staat langs het Noordhollands kanaal, waar nu de A9 Schoorldam passeert. De stolpboerderij achter hen is mogelijk Rijksstraatweg 30. Picasso speelt hier met het befaamde Noord-Hollandse licht en de kleuren en vormen van de omgeving. Had hij het hier naar zijn zin? Gerrit Valk oppert dat het rood, wit en blauw een hommage aan Nederland is.
Spannender zijn de speculaties rond ’La belle Hollandaise’, een naakt meisje, maar met een Westfries kapje. Wie is zij en hoe kan het dat zo’n kind in zo’n Godvrezende, kuise wereld zich zo laten schilderen? De museumdirecteur Lidewij de Koekkoek oppert: „Picasso was donker en Spaans, een exotische vreemdeling, zo anders dan de mannen die de vrouwen hier kenden.”
Volgens getuigen zou ’La belle’ de toen dertigjarige Dieuwertje de Geus zijn, dochter van de postbode bij wie hij in de kost was. Anderen beweerden dat Dieuwertje langer en magerder was dan deze volle ’Hollandaise’. Valk vond een ander meisje: Petronella Timmer, roepnaam Nelly. Ze werd geboren in 1884 te Schoorl en werkte als dienster in café Lands Welvaren van Thijs de Leeuw in Schoorldam. Daarnaast hield ze ook de zomerhuisjes schoon die deze cafébaas bezat aan de Schoorlse Duinweg. Was ze toen een vriendin van Schilperoort? Kreeg ze daar een verhouding met de logé Picasso? Vertrok hij om die verhouding naar Lands Welvaren in Schoorldam?
Negen maanden later kreeg Nelly een dochter, die na vijf dagen overleed. Was Picasso de vader? De historicus waarschuwt: er waren meer mannen in beeld. Ze correspondeerde in elk geval nog jarenlang met Schilperoort en daaruit blijkt dat ze vaker voor kunstenaars poseerde. De inwoners van Schoorl kenden toen vast het ware verhaal, maar vonden het later blijkbaar beter te zwijgen.
Picasso maakte hier een derde gouache, een staand naakt, eveneens met hulletje. Er bestaat een zwart/wit foto van, maar het werk is zoek.
Naakt
Hoe vond intussen Fernande Olivier, Picasso’s Franse vriendin, die Hollandse vakantie? Picasso vertelde haar hoe hinderlijk het was dat de Hollandse meisjes steeds maar bij hem op schoot kropen. Verlaten als ze zich die zomer voelde, bezocht ze in Parijs de schilder Kees van Dongen, die haar portretteerde: naakt.
Heeft Schoorl de Spaanse schilder veranderd? Voor diens vertrek voelde Apollinaire zich verpletterd door de kilte in het Picasso’s werk: „Zijn overdenkingen komen in stilte bloot te liggen.”
Zijn biografe Marilyn McCully spreekt van ’beelden vol ellende en vervreemding’.
Nee, rijk was hij niet, maar wel een jonge god die de wereld wilde herscheppen. Ook in Schoorl. De schetsen die hij hier maakte laten zien hoe hij toen nadacht over werk waaraan hij in Parijs was begonnen. Die schilderijen waren voor zijn reis als puzzels, die hij na terugkeer opeens oploste. Zijn ’blauwe periode’ was voorbij, de ’roze periode’ breekt aan.
Hij kijkt nu ook anders naar vrouwen. In de monumentale opzet van ’La belle Hollandaise’ ziet McCully de aankondiging van het kubisme, een wending in de kunstgeschiedenis. Misschien gebeurde dat wel dankzij Dieuwertje de Geus, of Nelly Timmer.
NHD, 6-6-2016, 10:59 (Update 6-6-2016, 10:59)
http://www.noordhollandsdagblad.nl/thema/uit/article28163141.ece/Picasso-als-toerist-in-Holland?
De Hollandse meisjes van Picasso zijn weer thuis
Alkmaar – Ze zijn weer thuis. Donderdagmorgen arriveerde in het Stedelijk Musem Alkmaar ’La belle Hollandaise’ een gouache die de Spaanse schilder Picasso in 1905 maakte tijdens zijn vakantie in te Schoorldam. Ze hangt nu naast het eerder gearriveerde ’Les trois Hollandaises’ een andere gouache die hij daar maakte. Voor het eerst sinds 1905 zijn de meisjes weer samen.
De beide werken vormen de trekkers van de kleine, maar intieme en vooral verrassende tentoonstelling ’Picasso in Holland’ in het Stedelijk Museum Alkmaar. Hier is te zien en te beleven wat de 23-jarige Spanjaard Pablo Picasso, deed in Noord-Holland en welke invloed dat had op zijn latere werk dat de kunstgeschiedenis ingrijpend zou veranderen.
Het begon met een oud stoeltje. Rijp voor grof vuil? Vorig jaar werd het cadeau gedaan aan het Alkmaarse museum met de boodschap: hierop zat Picasso te werken toen hij in Schoorldam logeerde.
Lidewij de Koekkoek, directeur van het museum, aarzelde. De stoelen in ’Lands welvaren’, waar hij vaak zat, hadden armleuningen die hem bij het tekenen in de weg zaten. Zo’n simpel armloos type dat voor hem werd neergezet was dus ideaal. Maar…: het stoeltje tonen is pas leuk in de context van zijn Hollandse werk, wellicht gemaakt op dat stoeltje.
De directeur ging op pad. Het Parijse Musée Picasso wilde eventueel de schetsboeken die hij hier voltekende uitlenen, plus de befaamde gouache ’Les Belles Hollandaises’. Aardig, maar de expositie zou pas compleet zijn als ook ’La Belle Hollandaise’ even ’thuis’ kon komen. Picasso had dit naakt na terugkeer in Parijs nooit willen verkopen en gaf het daarom aan een vriend, met de boodschap dat ’borsten die de meeste melk geven het mooist zijn’.
Toch had de gouache nog vele eigenaren, tot de Australiër Harold de Vahl Rubin ’het meisje’ kocht. Toen die 1959 zijn collectie van de hand deed, zorgde hij er wel voor dat de Queensland Art Gallery het kon kopen. Dit museum leende het slechts één keer uit: 2002 voor een Picasso-tentoonstelling in Madrid. Zelfs verzoeken van het Rijksmuseum en het Van Gogh werden afgewezen.
En dat van Alkmaar? Lidewij de Koekkoek overwoog na maanden wachten een pleidooi ter plekke. Niet nodig. In februari kwam er bericht: het idee dat dit Schoorlse meisje weer even met ’Les trois Hollandaises’ zou, bij hun gezamelijke geboortegrond bij elkaar zouden zijn, vonden ze in Brisbane te mooi om niet te honoreren.
’Picasso in Holland’ sluit aan bij de grote overzichtstentoonstelling met werk van Willem Gerrit van Blaadere en de recent geopende grote vaste presentatie van de collectie Bergense School.
De tentoonstelling is te zien t/m 28 augustus.
NHD, 2-6-2016, 15:06 (Update 2-6-2016, 15:23)
Plaats een reactie