George ten Kate – De denkfout van Dick Swaab

Eind september was ik op uitnodiging van The School of Life bij een praatje van Dick Swaab, die hij gaf ter gelegenheid van de publicatie van zijn nieuwe boek ‘Ons creatieve brein’. In dit boek probeert Swaab vanuit een neuropsychologisch standpunt inzicht te geven in verschillende onderwerpen, waaronder creativiteit. Ik heb het boek nog niet helemaal gelezen en ga het ook niet doen, omdat Swaab een fundamentele denkfout maakt in al zijn werk.

Swaab en zijn reductionisme

Natuurlijk, Dick Swaab is een briljant neuro-psycholoog met een enorme kennis, en hij kan complexe onderwerpen op een aantrekkelijke, simpele manier vertellen. Hij is echter geen filosoof, en ik denk, dat hij onvoldoende inzicht heeft in de wetenschapsfilosofie, waardoor hij hét voorbeeld wordt van onze tijdsgeest: Swaab heeft een onverstoorbaar geloof in de wetenschap als dat wat ons toegang geeft tot dé objectieve realiteit, gekoppeld aan een kinderlijk materialistisch reductionisme. Zo zei hij afgelopen woensdag over de essentie van de hersenen: ‘Er is niets meer dan elektrische activiteit en chemische boodschappen.’

Tijdens zijn praatje werd me duidelijk, dat zijn werk gefundeerd is op de volgende aannames en conclusies:

Aanname 1:
De hersenen bestaan uit moleculen, die zich op verschillende manieren organiseren.

Aanname 2:
Veranderingen in de organisatie van deze moleculaire structuur heeft tot gevolg, dat een persoon de wereld op een andere manier ervaart.

Conclusie 1:
De menselijke belevingswereld is fundamenteel te verklaren vanuit de moleculaire structuur.

Aanname 3:
Door de moleculaire structuur van hersenen te veranderen, zorg je ervoor, dat een persoon de wereld op een andere manier ervaart.

Conclusie 2:
Als een persoon de wereld op een andere manier wil ervaren – bijvoorbeeld doordat hij in een depressie zit of creatiever wil worden – dan moet worden gekeken naar welke hersenprocessen daar een rol bij spelen, zodat vervolgens hier iets kan worden veranderd.

Swaab probeert onze gehele ervaringswereld plat te slaan door te laten zien welke hersenprocessen bij bepaalde ervaringen een rol spelen, om vervolgens te zeggen, dat deze processen de ervaring creëren. Swaabs hersenen zijn een soort afgesloten vat, dat onafhankelijk van de wereld functioneert. Mijns inziens doet hij hier groot onrecht aan wat het betekent om mens te zijn.

Omgeving en betekenis

Filosofen strijden al lang tegen het paradigma, dat Swaab aanhangt. Onlangs kocht ik een tweedehands boekje van mijn persoonlijke held Ernest Becker, getiteld ‘A revolution in psychiatry’. Becker probeert hier, al in 1962, om de medische wetenschap een spiegel voor te houden en te laten zien hoe een mens niet uit zijn omgeving kan worden los gedacht – oftewel: een mens kan niet worden gereduceerd tot de chemische processen in zijn hersenen.

Integendeel, de mens is primair een wezen, dat via gedrag betekenis probeert te geven aan zijn leven. Betekenis is volgens Becker ‘the elaboration of a wide network of dependable relationships and expectancies.’ Betekenis ontstaat, wanneer de mens zich verhoudt tot de chemische en maatschappelijke processen om hem of haar heen. Betekenis zorgt ervoor, dat een mens enigszins comfortabel door een chaotische wereld kan navigeren, door antwoord te geven op de ‘Vier Menselijke Problemen’:

1) Wat voor reacties kan ik op mijzelf verwachten van andere mensen?

2) Wat ondersteunt en wat limiteert mijn krachten?

3) Op welke manier, in welke volgorde, moet ik mijn handelingen uitvoeren?

4) Hoe kan ik mij het beste gedragen om mijzelf veilig te houden en mijn behoeften maximaal te bevredigen?

Als je op deze manier tegen mensen aankijkt, dan zijn niet de moleculaire processen in onze hersenen het fundament om menselijk gedrag uit te leggen, maar het ‘totale veld van betekenis’: onze omgeving zorgt ervoor, dat de moleculaire processen in onze hersenen op een bepaalde manier verlopen.

Deze manier van kijken heeft verregaande gevolgen voor bijvoorbeeld geestelijke gezondheidszorg – het gebied, waar Swaab het vaak over heeft. In mijn volgende blog zal ik dit laten zien door te kijken naar het onderwerp ‘verslaving’.

denkjewel.nl, datum onbekend

https://denkjewel.nl/de-denkfout-van-dick-swaab/

Meer informatie:
https://robscholtemuseum.nl/?s=George+ten+Kate
https://robscholtemuseum.nl/?s=Dick+Swaab