Erik van Prooijen – ‘Leuk extraatje’ + NU.nl – ‘Waddenfonds verspeelde honderden miljoenen’ + Belia Heilbron, Eline Huisman & Kim van Keken – Waddenfonds is een grabbelton’
Het Waddenfonds steunt allerlei projecten, en die zien dat vooral als ‘leuk extraatje‘
Het Waddenfonds moet de effecten van gaswinning op de natuur compenseren, maar de 800 miljoen gaat naar heel andere projecten. Dat zien bedenkers, natuurbeschermers en Rekenkamers. “Ik hoop niet, dat blijkt, dat er miljoenen over de balk zijn gesmeten.”
Van een stal bij een paardenhouderij tot de herbouw van een kerk. Het Waddenfonds steunt projecten, die de ecologie en duurzame economische ontwikkeling van het gebied versterken, maar in de praktijk bekostigt het veel verschillende projecten.
Kokkelvissers en foodtrucks
In 2007 startte het Waddenfonds met het zoeken naar bestemmingen voor de 800 miljoen van de Rijksoverheid. De eerste bestemming: kokkelvissers uitkopen (122 miljoen euro), een keus, die de bedenkers van het fonds niet hadden voorzien. Daarna volgde een project om het ecologische systeem van de Waddenzee te monitoren (4,2 miljoen euro) en een dorpshuis in Minnertsga te verbouwen (50.000 euro).
Van een foodtruck met waddengarnalen (100.000 euro) tot een speeltuin in Den Helder (92.000 euro). De lijst met projecten is enorm, en één ding valt op: er worden geen nulmetingen gedaan. Dit tot grote ergernis van zowel de Algemene, Noordelijke en Randstedelijke Rekenkamers, als de Waddenvereniging. “Dit is geld van ons allemaal”, zegt Hans Revier van de Waddenvereniging. “Je moet niet de schijn wekken, dat hier gekke dingen zijn gebeurd.”
Waarom een Waddenfonds?
Rond de eeuwwisseling Paars II besloot om te boren naar gas onder de Waddenzee. Dat was zeer omstreden, en daarom werd in 2006 het Waddenfonds opgericht. Ter compensatie voor de negatieve effecten van gaswinning op de natuur en landschapswaarden in het Waddengebied. Dat is in 2005 is door het toenmalige Kabinet besloten. Tussen 2007 en 2026 zou er volop worden geïnvesteerd in het Waddengebied: in de ecologie, om die op een hoger plan te tillen, maar ook in de duurzame economische ontwikkeling.
Natuur toch niet op de eerste plek
Het Waddenfonds is het resultaat van een jaar werk door Commissie Meijer. “We wilden het Waddengebied groter, sterker en robuuster maken. Dat is niet gebeurd“, concludeert voorzitter Wim Meijer nu. Ook de secretaris van commissie, Jan Paul van Soest, is niet onverdeeld positief. “De politiek moet in de spiegel kijken en zich afvragen, of ze naar eer en geweten kunnen zeggen, dat ze de dingen hebben gedaan, die volgens de oorspronkelijke doelstellingen hadden moeten worden gedaan.”
De Commissie Meijer vond, dat het achterstallig onderhoud van de natuur in het gebied moest worden ingehaald, met de natuur voorop en de economie daarna. De commissie wilde het unieke natuurgebied beschermen, en dat gebruikers zich daaraan ondergeschikt zouden maken. “Er is sterk afgeweken van wat we hebben bepleit“, zegt Van Soest.
Klap na klap
De oorspronkelijke doelen van de Commissie Meijer kregen veel klappen, de eerste werd uitgedeeld door CDA Kamerlid Joop Atsma. Die vond 800 miljoen wel heel veel voor alleen maar natuur. Hij diende een motie in, en bewerkstelligde, dat 50 procent van het fonds zou worden uitgegeven aan ‘duurzame economische ontwikkeling van het Waddengebied’.
De tweede klap volgde, meteen nadat het Waddenfonds begon, in 2007. Het Rijk deed een greep in de kas om de kokkelvissers uit te kopen. Volgens Jan Paul van Soest leidde deze valse start, en het gebrekkige bestuur van het Waddenfonds, er uiteindelijk toe, dat niet meer dan een kwart van de 800 miljoen terecht zal komen bij de doelen, die oorspronkelijk werden nagestreefd.
Leuk extraatje voor bestaande projecten
Een van de projecten, waar het Waddenfonds in investeerde was ‘stadsvernieuwing‘ in Den Helder, goed voor ongeveer 8 miljoen euro. “Ik ben heel blij met het Waddenfonds, het draagt bij aan projecten, die wij al in gang hebben gezet“, zegt wethouder Michiel Wouters. Hij geeft toe, dat de projecten ook zonder het fonds wel tot stand waren gekomen. “Dit is natuurlijk geen ecologisch project, maar wel een project, dat bijdraagt aan de economische ontwikkeling van Den Helder. Wij zeggen geen nee, het is een leuk extraatje.”
Met geld van het Waddenfonds is gewerkt aan de renovatie van voormalige marinewerf Willemsoord. De miljoenen zijn gestopt in locaties voor restaurants, een bioscoop en de restauratie van het bijna 150 jaar oude marineschip Bonaire. Wat vindt het Waddenfonds? Dat die doelen passen in ‘het ontwikkelen van een duurzame economie in het Waddengebied.’
Zo niet bedoeld
Jan Paul van Soest krabt zich achter de oren. Het lid van Commissie Meijer, die het advies schreef waaruit in 2007 het Waddenfonds voortkwam, zegt: “Zo hebben we dat uitdrukkelijk niet bedoeld. Het Waddenfonds zou alleen ‘nieuwe projecten’ moeten subsidiëren, en zich niet moeten aansluiten bij zoiets als stadsvernieuwing. Daar zijn andere potjes voor.”
Dat het fonds projecten subsidieert, die al vanuit andere potjes worden gefinancierd, vindt de Waddenvereniging verkeerd. “Zoiets als stadsvernieuwing hoort niet bij het Waddenfonds“, zegt Hans Revier. “Maar dan blijkt eigenlijk dat sturing op de besteding van de miljoenen te wensen overlaat. We gaan geen subsidies stapelen, het Waddenfonds blijft zo dus in gebreke.”
Wat waren de doelen?
Aanvankelijk steunde de Waddenvereniging de oprichting van het fonds, maar ziet nu ook, dat van al die honderden projecten bij lange na niet altijd duidelijk is hoe ze bijdragen aan natuurherstel in het Waddengebied, zegt Hans Revier van de Waddenvereniging. “Er is eigenlijk niemand, die op dit moment de verantwoordelijkheid neemt om dat nog eens tegen het licht te houden en op basis daarvan ook een keer regie te nemen over de uitgaven voor de komende periode.”
In die komende periode, tot 2026, heeft het fonds nog tussen de 200 en 300 miljoen euro om uit te geven. “Als er dan eindelijk geëvalueerd gaat worden, dan hoop ik maar dat dan niet blijkt, dat er miljoenen over de balk zijn gesmeten“, zegt Revier. “Laat de politiek zich afvragen wat de doelen waren, zodat je aan het einde van de rit de besteding kunt evalueren.”
1V EenVandaag, 30-10-2019 08:37
‘Waddenfonds verspeelde honderden miljoenen aan willekeurige projecten‘
Waddenfonds (foto Waddenfonds)
Het Nederlandse Waddenfonds heeft sinds de oprichting in 2007 miljoenen euro’s verspeeld aan allerlei projecten, blijkt woensdag uit gezamenlijk onderzoek van journalistiek platform Investico, Dagblad van het Noorden, Leeuwarder Courant, De Groene Amsterdammer en EenVandaag.
Het Waddenfonds kreeg bij de oprichting in 2006 800 miljoen euro van het Rijk om het Waddengebied te versterken in ruil voor het boren naar gas. Uit onderzoek blijkt, dat 200 miljoen euro van dat fonds in projecten is geïnvesteerd zonder dat er enig idee was, waar dat geld precies heen ging.
Volgens het onderzoek zijn de projecten nooit goed gemonitord of geëvalueerd, waardoor niet duidelijk is, of het Waddengebied ervan heeft geprofiteerd. Ook hebben lokale bestuurders het geld gebruikt om projecten in hun regio te bekostigen.
Zo heeft de provincie Groningen een begroting van bijna 10 miljoen euro voor een Werelderfgoed centrum aangevuld met geld uit het Waddenfonds. Ook werd de oude marinehaven Willemsoord in Den Helder voor 8 miljoen euro gerenoveerd met geld uit het fonds. Wat die projecten toevoegen aan het Waddengebied, was en is niet duidelijk.
Provincie keurde eigen aanvragen goed
Dat de financiële aanvragen uit het Waddenfonds werden goedgekeurd, kwam doordat de provincies zowel verantwoordelijk waren voor de aanvragen als de goedkeuringen voor het verstrekken van het fonds. In 2018 zette de Randstedelijke en Noordelijke Rekenkamer daarom al hun vraagtekens bij de onafhankelijkheid van het Waddenfonds.
De voorzitter van het bestuur van het Waddenfonds Henk Staghouwer is tevens gedeputeerde bij de provincie Groningen, maar zegt zijn twee werkzaamheden gescheiden uit te voeren. “Ik heb wel een Groninger pet op, maar ik ben er voor het hele Waddengebied.”
‘Waddengebied als grabbelton‘
Voorzitter van het Waddenfonds Wim Meijer reageert echter teleurgesteld. “We wilden het Waddengebied groter, sterker en robuuster maken. Dat is niet gebeurd,” zegt hij tegen EenVandaag.
Ook directeur Lutz Jacobi van de Waddenvereniging baalt van het verloren geld. “Er wordt tot nu toe niet gekeken wat de Wadden als ecosysteem echt nodig hebben. Het was een grabbelton en dat is het nu nog.”
Tot en met 2026 heeft het fonds nog tussen de 200 en 300 miljoen euro om uit te geven.
NU.nl, 30 oktober 2019 17:17
800 miljoen voor Wadden grotendeels verspeeld: ‘Waddenfonds was en is een grabbelton’
Het Waddenfonds, bedoeld voor de ontwikkeling van de Waddenzee, gaat op aan stadsontwikkeling (foto Investico)
Het Waddenfonds, dat dertien jaar geleden werd opgericht om ter compensatie van het boren naar aardgas het Waddengebied te versterken, heeft honderden miljoenen verspeeld aan projecten waarvan de Wadden nauwelijks hebben geprofiteerd. Lokale bestuurders hebben de Wadden pot bovendien gebuikt om eigen projecten te financieren. Dat blijkt uit onderzoek van Platform voor onderzoeksjournalistiek Investico samen met Dagblad van het Noorden, Leeuwarder Courant, De Groene Amsterdammer en EenVandaag.
Van de 800 miljoen euro, die het Rijk in 2006 in het fonds stopte, is nog ruim tweehonderd miljoen euro over zonder enig idee of de rest goed is besteed. De talloze gesubsidieerde projecten zijn nooit gemonitord of geëvalueerd. Waarschuwingen van de regionale Rekenkamers tegen mogelijke belangenverstrengeling van bestuurders, hebben niet geleid tot maatregelen, zo blijkt uit het onderzoek.
Twee petten
Provincies doen aanvragen bij het Waddenfonds. waarover ze vervolgens zelf beslissen. Zo wilde de provincie Groningen aan de rand van het Wad in Lauwersoog graag een Werelderfgoed centrum. Het gat in de begroting van 9,6 miljoen euro werd opgevuld met het fonds, waar de gedeputeerde van de provincie zelf over besloot. Inmiddels ligt het project stil vanwege aanhoudende kritiek van natuur- en milieuorganisaties over de komst van het dertig meter hoge paviljoen aan de rand van het Wad.
Voor Den Helder deed de provincie Noord-Holland mede aanvragen bij het fonds, waarover ze zelf een positief besluit kon nemen. Met ruim 8 miljoen euro moest de oude marinehaven Willemsoord en het aanwezige oorlogserfgoed worden omgetoverd tot een toeristische trekpleister. De waarde voor het Waddengebied is onduidelijk. ‘De financiering van de gemeente staat altijd onder druk. Als we geld van elders kunnen aantrekken, willen we dat graag’, zegt wethouder Michiel Wouters hierover.
Kritiek op de vermenging van bestuurlijke functies bij het Waddenfonds is niet nieuw. In 2018 uitte de Randstedelijke Rekenkamer samen met de Noordelijke Rekenkamers al de kritiek dat de onafhankelijkheid van het fonds ‘verder onder druk komt te staan’. De Groningse gedeputeerde Henk Staghouwer, tevens voorzitter van het bestuur van het Waddenfonds, vindt dat hij zijn twee rollen niettemin goed heeft kunnen scheiden. ‘We gaan uit van het Waddengebied als één, ongedeeld geheel. Ik zit er niet voor Groningen. Ik heb wel een Groninger pet op, maar ik ben er voor het hele Waddengebied.’
Grabbelton
Het fonds ontwikkelde zich gaandeweg tot grabbelton voor lokale ondernemers en hobbyisten en voor projecten met een flinterdunne relatie met het Waddengebied, zo blijkt uit het overzicht van gesubsidieerde projecten van Investico. Zo kreeg een orgel in het Friese Parrega een ton toegewezen voor restauratie, kreeg een blacklight glow golfbaan op Terschelling een ton toegewezen en kreeg de Stichting Heidense Kapel 40 duizend euro om een pelgrimsroute te ontwikkelen en een kapel te herbouwen. Ook mochten Texelse ondernemers met 89 duizend euro ‘Texelpoints’ ontwikkelen, een digitaal spaarpuntensysteem, waarmee ze wilden concurreren met ‘goedkope zonbestemmingen als Griekenland en Turkije’. In totaal subsidieerde het fonds meer dan 225 projecten.
Geestelijk vader van het fonds, oud PvdA staatssecretaris Wim Meijer, is teleurgesteld. ‘We wilden het Waddengebied groter, sterker en robuuster maken. Dat is niet gebeurd’, constateert hij. Ook de Waddenvereniging is kritisch. ‘Er werd tot nu toe niet gekeken wat de Wadden als ecosysteem echt nodig hebben. Hierdoor heeft het waddengebied in het geheel niets gehad aan al deze kleine projecten,’ zegt directeur Lutz Jacobi die de bestedingen van het fonds als Kamerlid al volgde. ‘Het was een grabbelton en dat is het nu nog.’
De bestedingen uit het Waddenfonds kunnen een slecht voorteken zijn het Noordzee akkoord, waarover het kabinet in december moet beslissen. Ook daarin zou een fonds worden gevormd om met een deel van de gas opbrengsten uit de Noordzee vissers uit te kopen, en de natuur in de Noordzee te beschermen. Een zelfde constructie, destijds ten behoeve van het uitkopen van de kokkelvisserij, leidde in 2006 tot de oprichting van het Waddenfonds.
Samenwerking
Investico deed samen met Dagblad van het Noorden en Leeuwarder Courant uitgebreid onderzoek naar het Waddenfonds. Dit resulteerde in verschillende publicaties in Dagblad van het Noorden en Leeuwarder Courant, een long read in De Groene Amsterdammer en een uitzending van EenVandaag. Deze samenwerking kwam mede tot stand dankzij steun van het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek.
Podcast
Hoe het waddenfonds een grabbelton werd
https://www.platform-investico.nl/artikel/podcast-hoe-het-waddenfonds-een-grabbelton-werd/
Investico, 29-10-19
https://www.platform-investico.nl/artikel/800-miljoen-voor-wadden-grotendeels-verspeeld/
Meer informatie:
https://robscholtemuseum.nl/?s=Waddenfonds
https://robscholtemuseum.nl/?s=stadsvernieuwing+Den+Helder
https://robscholtemuseum.nl/?s=Willemsoord
https://robscholtemuseum.nl/?s=Michiel+Wouters
Plaats een reactie