Douwe Joost Elshout – De moderne museumwereld in Nederland: Sociale dynamiek in beleid, erfgoed, markt, wetenschap en media

Inhoudsopgave

Deel I

Inleiding 9

I
Modernisering en emancipatie 25

1
Willem Sandberg en Edy de Wilde in het Stedelijk Museum 25

Zorg voor vier Amsterdamse musea 32
Dynamisch Huis der Muzen 33
Voortgaande vernieuwingen 41

2
Cultuurbeleid 45

Beschavingsoffensief 49
Pluralisme en pacificatie politiek 51
Interventie staat 53
Johan Rudolph Thorbecke: staatsbemoeienis en inhoudelijk oordeel 54
Cultuurspreiding en de Raad voor de Kunst 57
Publieksparticipatie en educatie in musea 62
Maatschappelijke relevantie van kunst 64
De eerste museumnota 68

3
Publieksonderzoek en beleidsevaluatie 70

Bezoekers bekeken 71
Museumeducatie en publiekswerving 73
Debat over effectiviteit van beleid 74
Heroverwegingen 76
Het Sociaal en Cultureel Planbureau 81
Het profijtbeginsel 83

4
Opvoeding en belering in het Haags Gemeentemuseum 87

Museumdiscussies 93
Musea de wijk in 114

II
Verzakelijking en publieksbereik 121

1
Georganiseerde vernieuwing onder Wim Beeren 121

Rivaliteit met Fuchs 128
Avant-garde in kunsthistorisch perspectief 131
Publiek debat over vernieling en restauratie van abstracte kunst 135
Management en beleid 149

2
Elco Brinkman: kwaliteit en pluriformiteit 150

Pogingen tot effectief cultuurbeleid 151
Verantwoording overheidssteun aan cultuur 154
Jan Riezenkamp en de opmars van de economen 157
Nieuwe beleidsuitgangspunten: kwaliteit en pluriformiteit 160
Bestuurlijke verhoudingen 167
Nota Museumbeleid: decentralisatie van bestuurlijke bevoegdheden 172
Budgetfinanciering 176
Privatisering: de dreigende sluiting van het Nederlands Openluchtmuseum 186
Achterstanden in behoud erfgoed 193
Onderzoek naar verzelfstandiging 197
Noodzakelijke hervormingen 204

3
Onderzoek en evaluatie van beleid 206

Wetenschappelijk onderzoek naar cultuurbeleid 207
Sociaal en Cultureel Planbureau: schept aanbod vraag? 211
Cultuurparticipatie in het vrijetijdsrepertoire 211
De kunstzinnige burger 219
Participatie van jongeren: daar ga je toch niet heen? 221

4
Pioniers in management en marketing 225

Pleidooien voor marketing en public relations 230
Meer dan een miljard 237
Vraag aan bod 241
Kortingskaarten en prijsdiscriminatie 243
Effectiviteit van marketing en public relations 245
Paul Mertz: achter alles schuilt een verhaal 247
Management in de museumpraktijk: Wim Crouwel 250
Blockbusters: publiek komt met publiek mee 256
Het Victoria and Albert Museum als deel van de vrije tijdsindustrie 264

5
Henk Overduin: cultuur in de breedte 267

Frans Haks: de consecratie van plastic 272
De schoonheid van het alledaagse 275
Musealisering 278
Hedendaags verzamelen 280
Rivaliteit om leiderschap in het Haags Gemeentemuseum 283

6
Particulier initiatief, mecenaat en Vincent van Gogh 289

Sponsoring, vriendenverenigingen en vrijwilligers 291
De Pont en Beelden aan Zee 293
Het Van Gogh evenement: overheid versus particulier initiatief 298
Museum Overholland 303
Frits Becht: verzamelaar, ondernemer en missionaris 311

III
Erfgoed, educatie en culturele diversiteit 321

1
Hedy d’Ancona en de profilering van het erfgoed beleid 321

Deltaplan voor de Collectie Nederland 322
Publieksbereik 326
Debat: de eenzijdige nadruk op aanbodbeleid 328
Kwaliteitsoordeel: tornen aan het Thorbecke adagium 331
Cultuurspreiding en de exegese van de distinctie theorie 343
Investeren in cultuur 347
Aanbod en markt 350
Uitvoering van de verzelfstandiging 354
Politiek dier 356

2
Hernieuwd publiek onderzoek en poëtische retoriek 357

Onderzoek naar aanbod en vraag in de podiumkunsten 357
Het gedeelde erfgoed 359
Pantser of ruggengraat: het beleid van Aad Nuis 363
Raad voor Cultuur 367
Cézanne in Rotterdam en pogingen om tot een aankoopfonds te komen 371
Reacties op Nuis 373

3
Wij willen een ingewikkeld museum zijn: Hans Locher 376

Berlages Haags Gemeentemuseum gerestaureerd als cultureel erfgoed 380
De authenticiteit van conceptuele kunst 383
Afscheid van Locher 386

4
Het Mondriaan jaar en de aankoop van Victory Boogie Woogie 387

Krukas van de eeuw 390
Laat u gaan met Mondriaan 394
Wat maakt een blockbuster succesvol? 398
De dageraad van de 21ste eeuw: particulier initiatief en overheid 400
Pogingen tot aankoop 406
Genereus gebaar van de Nederlandsche Bank aan het Nederlandse volk 408
Waarde en prijs 413
Debat over de aankoopprocedure 414
Wetenschappelijk onderzoek 421

5
Rick van der Ploeg: publieksbereik en markt 422

De verhouding tussen kunst en publiek 425
Meer rendement van ons cultureel vermogen 429
Cultuur als confrontatie 432
Kritiek en debat 437
Cultureel ondernemerschap: onderzoek en debat 443
Op zoek naar een subsidieprocedure zonder ophef en rumoer 450
Musea op zoek naar publiek 454
Musea gratis toegankelijk? 463
Cultural Governance 466
Al mijn luchtballonnen zijn geland 472

6
Boijmans Van Beuningen: museum in opspraak 476

Verzamelaar en bemiddelaar Joop van Caldenborgh 477
Het voorstel van Fuchs: Chris Dercon 481
Onenigheid in de museumstaf 485
Crisisinterventie 490
Spraakmakende exposities en sponsorallianties 492
Jheronimus Bosch, eigentijdse kunst en de canon van Nederland 494
Buiten Zinnen en Him, de biddende Hitler 497
Vertrek Dercon 501

Deel II

IV
Marketing en cultureel ondernemerschap 507

1
Rudi Fuchs: in mijn diepste wezen ben ik een leraar 507

Presentaties in het Van Abbemuseum: oud versus nieuw model 507
Ronddwalen in onverwachte kamertjes 509
Debat over verkoop van cultureel erfgoed 513
Restauratie van het Haags Gemeentemuseum 519
Stedelijk Museum Amsterdam 520
Wit is geen wet: herinrichting met ‘oude liefdes’ 522
Beveiliging en toegankelijkheid van het museum 531
De waarde van abstracte kunst onder vuur 536
Restauratie in eigen huis 542
Audi als sponsor 546
MoMA en MoMA QNS: looking ahead 553
Expositiebeleid en bijzondere gastcuratoren 554
Eye Infection: Christiaan Braun 560
Een Nieuw Zeelandse ontdekking: A Question of Faith 562
Hannah Belliot: je zegt ja tegen mijn plan en houdt verder je mond 564
De directie neemt afscheid 569

2
Het Mauritshuis en Vermeer: marketing, sponsoring en blockbusters 574

Pionier in fondswerven: Hans Hoetink 575
Frits Duparc: oog voor schoonheid en alert op de markt 578
Portret van een oude man 581
De noodzaak van public relations en fondswerving 582
Johannes Vermeer voor het eerst en voor het laatst 584
Het blijft een juwelendoosje 602

3
Rembrandt als icoon 604

De meester en zijn werkplaats 606
Voortgaande canonisering 607
Meer replica blockbusters 611
Walter Benjamin: de aura van een kunstwerk 613
Abram de Swaan en René Boomkens: onbeperkte beschikbaarheid van kunst 617
Geloven en beleven 619
De verbouwing van het Rembrandthuis 622

4
Het fenomeen Kunsthal en marketeer Wim van Krimpen 629

Presentatie, publiciteit en rivaliteit 631 Modernisering van het Fries Museum 640
Het mooiste museum wordt het beste 643
Blockbuster: de geordende chaos van Francis Bacon 648
Drie nieuwe musea in Den Haag 656
Wonderkamers: jongeren de collectie intrekken 660
Met dank aan Masjkov: hernieuwd debat over afstoting 662
Hier heerst mijn evenwicht 664
Blockbusters vol nostalgie 666
Van Krimpen vertrekt 669

5
Modern mecenaat en beleid 673

De musealisering van een woonboerderij: Cees van Leeuwen 675
Culture of giving en renaissance van het mecenaat 679
Balkenende Blues 693
Ontbureaucratisering door Medy van der Laan 695
Beleidswijzigingen 698
Een provocatie uit liberale hoek 703
Debat over de cultuurnota systematiek 704
De beleidsbrief: Verschil Maken 708
Creatief vermogen 712
Dat stoffige, saaie imago van speuren in een vitrine 715
Rijksmusea gratis toegankelijk? 727
Mijn rol is faciliterend 733

V
Profijt, educatie, beleving en mediahype 737

1
Een nieuwe generatie treedt aan 737

Fries Museum en Keramiekmuseum Princessehof: de Renaissance 739
Kunst voor heel het volk: respectabel populisme 745
De collectie als startpunt voor activiteiten 748
Ambtenaren worden managers 754
De Algemene Bestuursdienst 757

2
Hernieuwd profijtbeginsel en wetenschapper Ronald Plasterk in de politiek 759

Kunst van leven: hoofdlijnen notitie en subsidieplan 761
Commissie Cultuurprofijt 766
Kerend tij en kritiek op Plasterk 768

3 Nationaal Historisch Museum: een heuse cultuuroorlog 771

Eerbetoon en identificatie als museale functie 772
Geschiedenis en kunst 774
Vergroting van het historisch bewustzijn 776
Openbaar debat 779
Politieke lobby 781
Canon museum 782
Steden strijd 784
Canon toren en Mecanoo 785
Een echt gezinsuitje 789 Lobby’s 791
De cultureel ondernemer 792 Originelen of replica’s 794
Dubbelfuncties 796
Geen canon maar werelden 798
Het is mijn tent 799
Postmodern gedoe 801
Aan de Rijn of in het bos 803
Toch weer het Thorbecke adagium 805
Een nieuwe bestemming voor Paleis Soestdijk 809
Het Nationaal Historisch Museum wordt zelf geschiedenis 813

4
Cultuuromslag in cultuurbeleid 817

Linkse hobby’s 817
Meer dan kwaliteit: het beleid van Halbe Zijlstra 821
Voet bij stuk 825
De soevereiniteit van cultuur is voorbij 827
Bezuinigingen bij het rijk, musea in nood 833
Debat over verkoop van erfgoed in MuseumgoudA 839
Samenwerking is het motto 843
De maatschappelijke waarde van cultuur: Jet Bussemaker 846

5
Het nieuwe Stedelijk Museum op het snijvlak van beleid en markt 854

Van den Ende sponsort: een goedbedoeld gebaar 857
Een nieuwe directeur en een nieuw ontwerp 862
Sponsoring 865
Een beroep op alle zintuigen: een onbedoelde blockbuster 868
Particuliere betrokkenheid: Broere Foundation en Art & Project 870
Met die aankoop haal ik de eeuwigheid 875
Hernieuwde fondswerving 876
Een nieuwe directie 880
Dit museum moet uitgaan van zijn eigen kracht 884
My favorite Dutch word is ‘OPEN’! 890
Evaluatie van het bouwproces 896
Ik maak plaats 898
Malevich en de Russische Avant-garde 902
Inhoudelijk zwaargewicht 904

6
De nieuwe Nationale Schatkamer 910

Plannen voor een verbouwing 912
Dit huis is voor en van ons allemaal 917
Alle kunst was ooit eigentijds 922
Gulle gevers 933
The Rijksmuseum rocks 935
Het mediagenieke bezoek van Obama 941

Conclusies 945

Geraadpleegde literatuur 951

Samenvatting 989

Summary 997

Nawoord en dankwoord 1003

ACADEMISCH PROEFSCHRIFT
ter verkrijging van de graad van doctor aan de Universiteit van Amsterdam op gezag van de Rector Magnificus prof. dr. D.C. van den Boom ten overstaan van een door het College voor Promoties ingestelde commissie, in het openbaar te verdedigen in de Aula der Universiteit op woensdag 1 juni 2016 te 13.00 uur

Promotor: Prof. dr. B. Kempers
Overige leden: Prof. dr. M.A. Bevers, Prof. dr. W. den Boer, Prof. dr. R.W. Boomkens, Dr. P.G.F. Eversmann, Prof. dr. W. Oosterbaan Martinius, Prof. dr. N.A. Wilterdink

Faculteit der Geesteswetenschappen
Universiteit van Amsterdam

https://pure.uva.nl/ws/files/2781056/173256_Proefschrift_deel_I.pdf

https://pure.uva.nl/ws/files/2781058/173257_Proefschrift_deel_II.pdf

http://dare.uva.nl/search?identifier=74c906f4-f260-4ad0-bed0-e70b4380c32a

PDF’s:
Douwe Joost Elshout – De moderne museumwereld in Nederland: Sociale dynamiek in beleid, erfgoed, markt, wetenschap en media (1)
Douwe Joost Elshout – De moderne museumwereld in Nederland: Sociale dynamiek in beleid, erfgoed, markt, wetenschap en media (2)