Cor Hendriks – I Tjing 56: Lu (De Zwerver)

In 1980, toen ik deze action painting maakte, was ik druk bezig met de I Tjing. Overal zag ik tekens uit de I Tjing in, zoals in deze stoelleuning. Het gevormde teken, dat op de onderste balk is aangebracht, is nr. 56 in het bekende boek van Richard Wilhelm, uitgegeven door Ankh-Hermes uit Deventer, de I Tjing, oftewel het ‘Boek der Veranderingen’. De tekens bestaan uit twee helften, een onderste helft en een bovenste helft en met de drie lijnen, die open (yin) of gesloten (yang) kunnen zijn, zijn er 8 mogelijke combinaties, die met elkaar gecombineerd de 64 tekens van de I Tjing opleveren. Vooraan in het boek is een ‘schema voor het opzoeken der tekens van de I Tjing’ opgenomen, waar op eenvoudige wijze te zien is, dat de combinatie in ons geval op de vijfde rij in de zevende kolom is opgenomen als 56: Lu (de Zwerver). De onderste helft van ons teken vormt het teken Ken, het Stilhouden, de berg. De bovenste helft vormt het teken Li, het Zich-Hechtende, het vuur. De berg (Ken) staat stil, boven vlamt het vuur (Li) op, maar het blijft niet. Daarom blijven ze niet bij elkaar. Vreemde landen, scheiding is het lot van de zwerver.

De I Tjing is een orakelboek; er wordt een ‘oordeel’ geveld, een conclusie getrokken uit het door de orakelstokjes verkregen teken, dat in ons geval luidt:

De Zwerver. Door kleinheid welslagen.
Standvastigheid brengt de zwerver heil.

Bij dit oordeel wordt een commentaar overgeleverd. Als zwerver en vreemdeling mag men niet ruw optreden en niet te veel pretenties hebben. Men heeft geen grote kennissenkring, dus mag men geen hoge borst opzetten. Men moet voorzichtig en gereserveerd zijn, dan beschermt men zich tegen het kwaad. Als men voorkomend is jegens de anderen, zal men voordeel verkrijgen. De zwerver heeft geen vaste woonstede, de straat is zijn tehuis. Daarom moet hij ervoor zorgen, dat hij innerlijk rechtschapen en betrouwbaar is, alleen op goede plaatsen vertoeft en alleen met goede mensen omgaat. Dan heeft hij geluk en kan hij ongestoord zijn weg gaan.

Het beeld, dat door het teken wordt gevormd, wordt nader geschetst.

Op de berg is vuur: het beeld van de Zwerver.
Zo is de edele klaar van geest en voorzichtig in het
Toepassen van straffen, en houdt hij een proces niet slepende.

Een nadere toelichting hierop wordt gegeven. Als het gras op de berg brandt, geeft dat een helder licht. Maar het vuur blijft niet, het gaat daarheen waar het nieuw voedsel vindt. Het is slechts een snel voorbijgaand verschijnsel. Zo moet het ook zijn met straffen en processen. Die moeten een even snel voorbijgaand verschijnsel zijn en niet slepende worden gehouden. De gevangenissen behoren de mensen slechts voor korte tijd, als passanten, op te nemen; het moeten geen blijvende woonsteden worden.

Zoals gezegd, I Tjing betekent Boek der Veranderingen; en die veranderingen hebben plaats in de afzonderlijke lijnen. Stel dat men 3 munten neemt – dit is het orakel voor luie mensen – in plaats van de 49 duizendbladstelen – dan gooit men (zesmaal) kop of munt, waaraan men respectievelijk de waarde 3 of 2 toekent. 3x kop is dan negen, driemaal munt 6; er is dus een grotere kans om een combinatie te gooien, dus 2x kop en 1x munt, wat 8 oplevert; of 1x kop en 2x munt, wat 7 oplevert. Deze zevens en achten zijn de niet-veranderende lijnen, terwijl de 6 en 9 wel veranderen, d.w.z. in hun tegendeel omslaan: van open dicht worden of van dicht open. Dan ontstaat er een nieuw beeld met een nieuwe betekenis. Aan het begin (d.w.z. onderaan) een zes betekent:

Als de zwerver zich met trivialiteiten afgeeft,
Haalt hij zich ongeluk op de hals.

Het commentaar hierop luidt: Een zwerver mag zich niet verlagen door zich langs de weg met minderwaardige dingen af te geven. Hoe onaanzienlijker en weerlozer zijn uiterlijke positie is, des te belangrijker is het voor hem, dat hij zijn innerlijke waardigheid behoudt. Want als een vreemde denkt, dat hij een vriendelijke ontvangst zal vinden wanneer hij zich te buiten gaat aan grappen en potsenmakerij, dan vergist hij zich. De gevolgen zijn alleen verachting en een beledigende behandeling.

Ook is het mogelijk dat de tweede open lijn dicht gaat bij een 6 op de tweede plaats. Het beeld betekent:

De zwerver bereikt een herberg.
Zijn bezit heeft hij bij zich.
Hij verwerft de standvastigheid van een jonge dienaar.

De toelichting hierop luidt: De zwerver, die hier wordt getekend, is bescheiden en terughoudend. Innerlijk verliest hij zichzelf niet, daarom vindt hij een plaats waar hij kan rusten. Uiterlijk verliest hij niet de sympathie: alle mensen helpen hem, zodat hij bezit kan verwerven. Bovendien voegt een trouwe, toegewijde dienaar zich bij hem, wat voor een zwerver van onschatbare waarde is.

De derde lijn is gesloten en kan opengaan bij een 9, wat betekent:

De herberg van de zwerver brandt af.
Hij verliest de standvastigheid van zijn jonge dienaar.
Gevaar.

Het commentaar hierop luidt: Een onbehouwen vreemdeling weet niet hoe hij zich moet gedragen. Hij mengt zich in aangelegenheden en onenigheden, die hem niet aangaan. Daardoor verliest hij zijn rustplaats. Hij behandelt zijn dienaar arrogant en uit de hoogte. Daardoor verliest hij diens trouw. Wanneer men als vreemde niemand meer heeft, op wie men zich kan verlaten, loopt men groot gevaar.

De vierde lijn is ook een gesloten lijn en kan bij een 9 veranderen in een open lijn. Het beeld dat dan ontstaat betekent:

De zwerver rust op een plaats,
Waar hij onderdak heeft gevonden.
Hij verwerft zijn bezit en een bijl.
Mijn hart is niet blij.

Het commentaar bij dit beeld luidt: Hier wordt een zwerver getekend, die zich uiterlijk met weinig weet te behelpen, hoewel hij innerlijk sterk is en grote plannen heeft. Daardoor vindt hij tenminste onderdak, waar hij kan verblijven. Ook gelukt het hem bezit te verwerven. Maar hij is met zijn bezit niet in veiligheid. Hij moet steeds op zijn hoede zijn, gereed om zich met de wapens in de hand te verdedigen. Daarom voelt hij zich niet gelukkig. Hij is er zich voortdurend van bewust, dat hij een vreemde is in een vreemd land.

De vijfde lijn is weer een open lijn en kan met een 6 veranderen in een dichte, wat betekent:

Hij schiet een fazant. Bij de eerste pijl valt hij.
Tenslotte komt daardoor lof en ambt.

Bij dit beeld luidt het commentaar: De staatslieden plachten zich op hun reizen bij de vorsten te introduceren door hen een fazant ten geschenke te geven. Hier wil de zwerver in dienst treden van een vorst. Hij schiet daartoe een fazant, die hij bij het eerste schot doodt. Zo vindt hij vrienden, die hem prijzen en aanbevelen, en wordt hij tenslotte door de vorst aangenomen, die hem een ambt verleent. Vaak zijn de omstandigheden van dien aard, dat men ertoe komt in de vreemde zijn vaderland te zoeken. Wanneer men zich aan de aldaar heersende toestanden kan aanpassen en zich op de juiste wijze toegang weet te verschaffen, zal men ook in den vreemde wel vrienden en een werkkring kunnen vinden.

Tot slot kan de bovenste lijn van gesloten door een 9 in een open lijn veranderen en dat betekent:

Het nest van de vogel verbrandt.
De zwerver lacht eerst,
Daarna moet hij klagen en wenen.
Hij verliest de koe door luchthartigheid. Onheil!

Het commentaar bij dit beeld luidt: Het beeld van de vogel, die zijn nest verliest, wijst op het verlies van de rust- of wijkplaats. Als de vogel bij de bouw van zijn nest luchthartig en onvoorzichtig is geweest, kan hem dit ongeluk overkomen. Zo staat het ook met de zwerver. Als hij zich in lachen en scherts laat gaan, zonder te bedenken dat hij maar een zwerver is, zal hij later moeten klagen en wenen. Want als men door luchthartigheid zijn koe – d.w.z. zijn bescheidenheid en zijn aanpassingsvermogen – verliest, is dat een groot ongeluk.