Cor Hendriks – Het lieveheersbeestje, homoseksualiteit en transseksualiteit

The French transsexual actress and entertainer Jacqueline-Charlotte Dufresnoy (who also underwent the first widely-publicized sexual reassignment surgery in France) made her own statement, whether wittingly or no, concerning such hoity-toity linguistic behavior, by taking the stage name Coccinelle. (Eddie Woods, 2007, http://www.parisiana.com).

Een van de eerste algemeen bekende en meest fameuze transseksuelen in Frankrijk was een man, genaamd Jacques Dufresnoy, geboren in 1931, die een actrice en bejubeld cabaretzangeres werd, optredend onder de naam Coccinelle (Zie: http://www.bertsgeschiedenissite.nl/TGNH/Female%20impersonators/22%20Coccinelle/coccinelle.html). Hij (zij) toerde door Israël en zijn toneelnaam werd een algemeen gebruikt slangwoord in dat land voor een transseksueel of ruimer een homoseksueel. In Israël was de term overduidelijk gebruikt als een scheldwoord. Maar vreemd genoeg is in delen van Latijns Amerika het locale woord gebruikt voor lieveheersbeestje enigszins vergelijkbaar. Maricona wordt door sommigen in Mexico bijvoorbeeld gebruikt om te refereren aan een lieveheersbeestje. Het komt van Maricon, oftewel homoseksueel, en volgens hen van wie ik het heb refereert het aan de moeilijkheid om de mannetjes van de vrouwtjes te onderscheiden. Mariquita, de meer algemene term [voor lieveheersbeestje], wordt het vaakst toegeschreven aan Maria, maar het is ook een term algemeen in gebruik in delen van Latijns Amerika om te refereren aan oftewel lesbiennes, homoseksuelen of vrouwelijke mannen. (Keith930, Saturday Apr 28, 2012; https://www.dailykos.com/stories/2012/4/27/1086351/–Everything-You-Always-Wanted-to-Know-About-Lady-Bugs-But-Never-Thought-to-Ask)

Op het internet stuitte ik op de site PanLex, een ingewikkeld woordenboekproject, dat voor weinigen begrijpelijk zal zijn. Op diverse pagina’s zijn benamingen van lieveheersbeestjes te vinden, die echter in verband worden gebracht (op onduidelijke wijze) met homoseksualiteit.

Als voorbeeld om te analyseren volgen hier de entries voor Azerbeidjan (azərbaycanca ) [Alle entries zijn van de pagina ‘marieta’ (https://apps.panlex.org/panlinx/ex/871588)]:

ibne
parabüzən
petux
xallı bəzək

Van deze 4 termen leiden ibne en petux naar dezelfde lijst met synoniemen voor ‘homo’, terwijl parabüzən en xallı bəzək leiden naar lijsten met synoniemen voor ‘lieveheersbeestje’. Een beter voorbeeld is de Nederlandse lijst, waar we het volgende vinden:

anusridder
flikker
holebi
homo
homoseksueel
lieveheerbeestje
lieveheersbeestje
onze lieveheerbeestje

Hier leiden de eerste vijf naar lijsten met synoniemen voor homo en de laatste drie naar lijsten met lieveheersbeestjebenamingen. We zien ook dat de lijsten verre van compleet zijn en vrij willekeurig samengesteld. Een ‘holebi’ is een afkorting voor homo, lesbienne of biseksueel, terwijl woorden als ‘nicht’, ‘poot’, ‘bruinwerker’, ‘holmaat’, ‘homofiel’ en ‘mietje’ [= marietje] niet te vinden zijn. Maar mij gaat het voornamelijk om de lieveheersbeestjebenamingen in deze lijst. Het zijn de drie (eigenlijk twee, aangezien ‘lieveheerbeestje’ gewoon een misspelling is) in Nederland meest voorkomende namen, namelijk de dominante ‘woordenboeknaam’ en de zuidelijke (‘katholieke’) variant. Probleem is dat ik nooit die namen in verband met homoseksualiteit heb zien gebracht, maar het is zeer wel mogelijk, dat invloed uit het buitenland werkzaam is geweest. Na veel zoeken vond ik toch een quote op het internet, waarin lieveheersbeestje als synoniem voor homo wordt gebruikt: ‘In het algemeen wordt de “actieve” homo aanvaard als mannelijk, terwijl de “passieve” vrouwelijk en zwak wordt beschouwd. Alle beledigingen en uitingen die spreken van homoseksualiteit verwijzen naar schulden, als een zieke of een fout van de natuur. Bovendien wordt het lieveheersbeestje, de verwijfde, getolereerd, omdat het een bedreiging voor de mannelijkheid van de mensen vertegenwoordigt.’ (http://sieplex.com/article/homoseksualiteit-in-marokko)

In het Fries worden twee woorden gegeven, allebei namen van het lieveheersbeestje: krupelhintsjes (wat meervoud is) en het bekende leavehearsbistke. [krûpelhintsje – 1 krielkip; 2 lieveheersbeestje. (http://docplayer.nl/14933132-Fryslan-lan-fan-taal.html)]

In het Duits zijn er twee namen van het lieveheersbeestje, n.l.: Junikäfer, Marienkäfer. De rest vertoont grote overeenkomst: Homo, Schwuchtel, Schwule, Schwuler [1 homo; 2 (zelden) pot], Tunte [1 trut; 2 mietje, nicht (d.w.z. homoseksueel in de vrouwelijke rol)], homo, lesbisch, schwul, vom anderen Ufer sein (= van de verkeerde kant zijn, zonder de negatieve lading die de uitdrukking in het Nederlands heeft).
In het Luxemburgs (Lëtzebuergesch) is er alleen de lieveheersbeestjenaam Himmelsdéierchen.

In het Engels wordt een hele rij namen opgegeven, waarvan zeven lieveheersbeestjenamen (met de nodige verdubbelingen): Milquetoast [1 bangerd, etc.], coccinellid, fag, faggot, fagot, fairy, family, fruit, gay, homosexual, lady beetle, lady bug, ladybeetle, ladybird, ladybird beetle, ladybug, milksop [bangerik], nance [nancy = mietje], pansy, pantywaist [1 hemdbroek 2 verwijfde man], poof [1 nicht, 2 slappeling], poove, pouf [alledrie hetzelfde, ook: poofter], queen, queer, sissy.

Ook het Frans is goed vertegenwoordigd in de lijst, maar slechts twee ervan zijn lieveheersbeestjenamen: bête à bon Dieu en coccinelle. De andere woorden zijn: clope (peuk), fif, folle (1 zottin; 2 mietje, tante, nicht), fée (fee, vgl. Engels ‘fairy’), homo, homosexuel, pensée (gedachte), pet (scheet), prout, pédale (3 flikker), pédé (flikker, nicht), pédéraste (homoseksueel), tante (2 nicht, flikker), tapette (1. mattenklopper; 6 flikker).
In het Occitaans (occitan): marieta (zie Catalaans).

In het Italiaans (italiano) is alleen coccinella een lieveheersbeestjenaam; het is een symbool van de transseksualiteit, naar Coccinelle. (http://www.gay.it/cultura/news/ecco-il-dizionario-italiano-gergo-gay: Coccinella: simbolo della transessualità, da ‘Coccinelle’ una delle prime transessuali francesi) De andere termen zijn: checca, culattone, femminuccia, finocchio [ook: venkel], frocio (flikker), gay, omosessuale, pederasta. In het Napolitaans (napulitano) is alleen santunicola een benaming van het lieveheersbeestje; de andere termen zijn zeer gelijkend: recchia [boktor], recchione, ricchiun, ricchiò. Siciliaans (lingua siciliana): papuzzedda (lieveheersbeestje), arrusu [= finocchio, gay, etc.]

Spaans (español): Er zijn acht lieveheersbeestjenamen: San Antonio, catarina, catarinita, chinita, mariposa, mariquita, sarantontón, vaquita de San Antonio; de andere termen zijn: homosexual, joto [Mexico: gay man], julay [= fag], lesbiana, loca (‘zottin’), marica (1 ekster; 2 homo), maricón, pederasta, pluma [= veer], puto [= 2 faggoty, poofy], queer, reinona [hombre homosexual exageradamente afeminado; cf. pluma 18: Conducta con rasgos afeminados], sarasa [‘pansy’], sodomita, soplanucas, sáfica, tortillera, trucha [afeminado, afeminado, barbilindo, barbilucio, damisela, desviado, galancete, gay, homosexual, invertido, marica, maricón, puto, sarasa, sodomita, trolo (Sinonimi di mariquita: http://it.dicios.com/esit/mariquita)].

In het Catalaans worden, naast het lemmawoord Marieta, negen termen genoemd waarvan alleen de eerste een lieveheersbeestjenaam is, zij het niet erg Catalaans. Deze termen zijn: coccinella, fada (= fee), figa-flor, homosexual, marica [Spaans: 1 ekster; 2 homo], maricó [Spaans: maricón = homo], monya [?], nyicris, reina (= koningin). [figaflor: 1 fruit que fan a l’estiu algunes varietats de figuera, més gros i primerenc que la figa ordinària; 2 persona fluixa de caràcter i d’energia, que no té fermesa, fàcilment influenciable; nyicris: persona que és molt prima i dèbil]

In het Galicisch (galego) van Noord Spanje zijn twee van de drie woorden namen van het lieveheersbeestje: maruxiña en xoaniña. Het derde, choromiqueiro, betekent ‘huilebalk’ of ‘klaagbalk, zeurpiet’.

In het Baskisch (Euskara) zijn vier van de twaalf termen namen van het lieveheersbeestje: amona mantangorri, katalingorri, marigorringo, maritxu (Maritxu = Marietje, alleen in combinatie). De andere termen zijn: atsogizon [1 iz. maricón, marica; 2 iz. mujer hombruna; marimacho, machota (https://hiztegiak.elhuyar.eus/eu_es_en_fr/atso)], atzelari (verdediger; 3 iz. (lgart.) (gutxiesgarria) sodomita], emagizon [verwijfd], homosexual, kakatsu [schijterd], kikil [lafaard], marikoi [iz. (Zool.) págalo (Stercorarius sp.); van Spaans maricón?], oilo [haan, hen = held op sokken (Spaans: gallina)].

In het Portugees (português; ook Brazilië): coccinela, joaninha, baitola [(Brazil, Ceará dialect, slang) Sissy, faggot], bicha [an offensive word in Brazilian Portuguese; to call a straight man a ‘bicha’ is to challenge his sexuality; volgens het wb: ingewandsworm; boos wijf; helleveeg], boiola [(Brazil, pejorative, slang) fruitcake; male homosexual], maricas [moet zijn: marica, van het Spaans], paneleiro [= pottenverkoper], veado [= hert], viado.

Voor het Noors wordt het volgende rijtje opgegeven: fjolle [= dwaas], homo, homofil, homoseksuell, homse, marifly, marihøne, skeiv, skrulle, soper. Hier zijn maar twee benamingen van het lieveheersbeestje te vinden: marifly en marihøne. Ik kan niet oordelen over de bijbetekenis van de lieveheersbeestjebenamingen, maar hiervoor geldt hetzelfde als in het Nederlands: het zijn de twee meest verbreide benamingen. Al snel kwam ik op de site ‘Porno Hardt Marihøne’: det gør marihøne anal sex Resultatene av are lots There is sex … han sosialantropologiske studier viser at homoseksualitet som handling .., hetgeen aan duidelijkheid weinig te wensen overlaat.
Vrijwel hetzelfde woord komen we in het Deens tegen, namelijk mariehøne, waarnaast bøsse. Ook hier geldt: Tænker på hvorfor jeg disco rytmer trængte fordele ift mariehøne forskel har udgivet hende, kun det bedste men. Fruen satte sig i den over det og så vasker lege… (Gay porn)
Voor de Faroer eilanden (føroyskt) wordt alleen de locale naam van het lieveheersbeestje gegeven: mariuhøna.
In het IJslands (íslenska) zijn van de vier termen – faggi, hinsegin, maríubjalla, maríuhæna – de laatste twee namen van het lieveheersbeestje.
In het Zweeds (svenska) is nyckelpiga een lieveheersbeestjenaam; de andere woorden zijn: bög, fikus, fjolla [dwaze vrouw; sissy], gay.

Voor het Afrikaans wordt gesproken over moffie(s), met de synoniemen ‘gay’ en ‘homoseksueel’. Het lijkt geen andere betekenis te hebben en er is geen relatie met het lieveheersbeestje. (https://en.wiktionary.org/wiki/moffie. De herkomst is Nederlands mof = handwarmer, vgl. ‘mitten’) Het is een ‘South African slang word meaning a guy who dresses and acts like a girl. It does not necessarily refer to all gay men but rather to those who display female tendencies i.e. drag queens and cross-dressers etc.’ [Serpent Tongue, August 31, 2006 (http://www.urbandictionary.com/define.php?term=moffie)]

In het Welsh (Cymraeg) is buwch goch gota een benaming van het lieveheersbeestje, het andere woord is hoyw [= gay].

In het Gaelisch van Schotland worden twee woorden gegeven, waarvan de eerste een naam van het lieveheersbeestje is: daolag bhreac dhearg, wat rood gevlekt kevertje betekent, terwijl het andere woord luidt: gille-tòine (jongen-aars).

De drie opgegeven Ierse (Gaeilge) woorden zijn alledrie namen van het lieveheersbeestje: bó shamraidh, bóín Dé en bóín samraidh.

In het Grieks zijn er zes termen, waarvan alleen paschalitsa de naam van het lieveheersbeestje is: αδερφή (= ‘adelfos’ = broer, etc.), πασχαλίτσα, πούστης (schandknaap, homoseksueel), σκαθάρι (cryptolaemus montrousieri; mestkever, tor), συκιά (vijgenboom), φρούτο (fruit).

In het Esperanto zijn drie van de vijf termen lieveheersbeestjenamen: diskarabo, gejo (> gay), kokcinelo, kvira (> queer), mariskarabo.
In het Ido wordt alleen het woord kocinelo = lieveheersbeestje gegeven. Hetzelfde geldt voor het interlingua woord coccinella (uit het Latijn, eigenlijk Grieks gemunt door Linnaeus).
Idem voor la lojban: cakcinki, kokcinela.
En ook Loglan: cakcinki.

Het Fins (Suomi) heeft een hele reeks termen, waarvan alleen de vier beginnend met leppä (vlier; eigenlijk bloed en de rode kleur daarvan) lieveheersbeestjenamen zijn. Het zijn combinaties met vrouwennamen: leppäkerttu, leppäkertut, leppäpirkko, leppäpirkot. De andere woorden zijn: hinaaja (sleep [boot]), hinttari, hintti (woorden van Duits ‘hinten’), hinuri, homo, homopuppeli, homppeli, mammanpoika (angsthaas, mietje, watje’, lett. moederskind), nynny, nössö [Als synoniemen worden gegeven: hikipinko, itkupilli, lukutoukka, mammanpoika, nahjus, nörtti, nyhverö, nynny, nysväke, pelkuri, pinko (http://dictionary.sensagent.com/n%C3%B6ss%C3%B6/fi-fi)], pelkuri (lafaard), puppeli, sateenkaareva, sateenkaari (2x regenboog), vino (schuin; van de verkeerde kant).
Voor Karelië (Karjala) wordt alleen de lieveheersbeestjenaam jumalanlehmäine gegeven.

In Estland zijn er vier termen, waarvan alleen lepatriinu een lieveheersbeestjenaam is; de andere zijn: homo, pede, pederast.
In Lithouwen (Lietuvių) zijn ook vier termen, waarvan alleen boružė een lieveheersbeestjenaam is; de andere zijn: pederastas, pyderas, pyderastas.

In Letland (Latviešu) is van de drie termen alleen mārīte een benaming van het lieveheersbeestje; de andere termen zijn: homiķis, pediņš.

In het Hongaars is alleen katicabogár een lieveheersbeestjenaam. De andere luiden: buzi [https://en.wiktionary.org/wiki/buzi 1 faggot, poofter (male homosexual); 2 (colloquial, slang) in compounds a person who is wildly enthusiastic about something; a freak, nut], homoszexuális, meleg [1 warm, heet; 2 gay].

In het Pools (polski) zijn biedronka en boża krówka lieveheersbeestjenamen; de andere zijn: ciota [1 rag/period; 2 faggot; 3 looser, twat, someone painfully clumsy and dumb, a male who is not masculine, someone who hasn’t got balls to do stuff], gay, gej, homo, homoseksualista, pedał, pedzio.

In het Roemeens (română) zijn buburuză en gărgăriță lieveheersbeestjenamen; de andere termen zijn: bulangiu (flikker), homosexual, pederast, poponar (van popou = kont; var. bulangiu).

In het Tsjechisch zijn er acht termen, waarvan vijf namen van het lieveheersbeestje (1, 4-7): beruška, gay, homosexuál, slunéčko, slunéčko sedmitečné, slunéčko sedmitečné-animal, sluníčko, teplouš [van ‘teplo’ = warm?].
In het Slowaaks (slovenčina) zijn lienka, pánbožkova kravička namen van het lieveheersbeestje, voor de andere term ‘teploš’, zie Tsjechisch.
In het Sloveens (slovenščina) zijn pikapolonica en polonica benamingen; de andere termen zijn: buzerant [Tsjechisch, vgl. Hongaars ‘buzi’: https://en.wiktionary.org/wiki/buzerant 1 faggot (male homosexual); 2 person who bosses one around; 3 fucker (objectionable person). Synoniem: ‘peder’. Ook Servo-kroatisch: buzerant m (Cyrillic spelling бузерант).], mehkužnež [‘mietje’, naar weekdieren], mevža [lafaard, mietje], mlečnik [mietje], peder, slabič [mietje].
Voor Bosnië wordt alleen de lieveheersbeestjenaam bubamara opgegeven, een woord dat ook in het Servisch (srpski, српски) en Servo-kroatisch (Srpskohrvatski) wordt gegeven als enige lieveheersbeestjenaam, terwijl in het Kroatisch (hrvatski) ook de benaming božja ovčica (Gods schaapje) wordt opgegeven. De andere termen zijn in het Servo-kroatisch: peder = педер, in het Servisch: хомосексуалац, en in het Kroatisch: homoseksualac en queer.

Voor Bulgarije worden zeven termen opgegeven, waarvan de twee eerste vrijwel gelijkluidende lieveheersbeestjenamen zijn evenals de twee volgende: божа кравица, божа кравичка, калинка, калинка-малинка, педал, педера́ст, хомосексуален.
In het Macedonisch (Македонски) is божа кравица een benaming van het lieveheersbeestje; de andere termen zijn: педер, пешкир, пешко, хомо [peder, peškir (handdoek), peško (‘fag’), homo].

Voor Belarussia (Беларуская) worden vijf woorden gegeven: го́мік (= homo), кароўка-багоўка, пе́дзік, пі́дар, підара́с, waarvan alleen кароўка-багоўка een lieveheersbeestjenaam is.

In het Russisch (русский) zijn бо́жья коро́вка en божья коровка lieveheersbeestjenamen; de andere zijn: го́мик [vgl. Belarus.], го́мики, голубо́й [= lichtblauw], гомик, гомики, гомосе́к, гомосексуали́ст [= homoseksueel], жо́пник, жо́почник [= ‘kontekruiper’, aldus mijn Russ, WB.], пе́дик, педераст, пету́х, пи́дор, пидора́с; (russkij): bož’ja korovka.
Oekraïne (українська): божа корівка, го́мік, гомосексуалiст, пе́дик, пе́дік, пі́дор, підора́с, сонечко; de eerste en de laatste zijn lieveheersbeestjenamen; de andere termen spreken voor zich.

In het Diné bizaad (navaho) is chʼosh łitsxooí een lieveheersbeestjenaam; de andere term is: tsaʼii [reproducing female, an animal capable of reproducing (https://en.wiktionary.org/wiki/tsa%CA%BCii; maar op https://nl.glosbe.com/nv/nl/tsa%CA%BCii anusridder, flikker, holebi, homo, vrouw)].

In het Turkmeens (türkmençe) is kekene een lieveheersbeestjenaam; de andere term is pidaraz.

Turks (Türkçe): götveren [From göt (“ass”) + veren (“the one that gives”) https://en.wiktionary.org/wiki/g%C3%B6tveren], homo, ibne, biçim, puşt, top, en de lieveheersbeestjenaam uğur böceği.

In het Vietnamees (tiếng Việt) worden drie lieveheersbeestjenamen gegeven: bọ cánh cứng, người hiền, nhu-nhược; andere termen zijn: bóng, pê đê.

In het Indonesisch (bahasa Indonesia) is alleen kepik een naam voor het lieveheersbeestje. De andere luiden: banci (bencong, binan = travestiet), hombreng (belok = gay) [Zie de site https://www.asep.us/2006/06/30/indonesian-slang-language. Lesbisch: lines, les biola (= viool), lesbong.], hombre, homo, maho, waria (transgender).
Bahasa Malaysia: banci, bapuk, darai, kumbang (lieveheersbeestje), pondan, ponen.

Alleen de lieveheersbeestjenaam:
In het reo Māori: mumutawa, ngoikura.
Qırımtatar tili: sırlı böcek; ook in Kurmancî: xalxalok.
Zulu: umanqulwana.
Vahcuengh (Yongbei Zhuang): nengzgoemj.

Op een andere site (http://www.sanakirja.org/search.php?id=45600) vond ik een Fins lijstje met termen, opgegeven als synoniemen voor ‘mariquita’:

Bulgaria: калинка (kalínka), калинка-малинка (kalínka-malínka), божа кравичка (božá krávička)
englanti: ladybird, ladybug, queer, faggot, poof, milksop
esperanto: kokcinelo
hollanti: lieveheersbeestje
italia: coccinella
japani: テントウムシ (tentōmushi), 天道虫 (tentōmushi)
kreikka (Grieks): πασχαλίτσα (paschalítsa)
latvia (Letland): mārīte
norja (Noors): marifly, marihøne
portugali: joaninha
puola (Pools): biedronka, boża krówka
ranska (Frans): coccinelle, homosexuel, gay, pédé, tafiole [= 1. Homosexuel passif. Syn. fiotte, tapette, tarlouze; Homme lâche, couard. Syn. femmelette, fiotte, tarlouze. (https://www.dictionnairedelazone.fr/dictionary/definition/tafiole)]
ruotsi (Zweeds): nyckelpiga, bög, homosexuell man
saksa (Duits): Marienkäfer
suomi (Fins): leppäkerttu, leppäpirkko
tanska (Deens): mariehøne
turkki (Turks): uğur böceği
tšekki (Tsjechisch): slunéčko, sluníčko, bačkora [= ‘pantoffel’ = zachte, bescheiden man]
unkari (Hongaars): katicabogár
venäjä (Russisch): божья коровка (božja korovka), хлю́пик (hljúpik) [sentimenteel gedoe], тря́пка (trjápka) [= ‘vod, dweil’ = slappeling], мо́края ку́рица (mókraja kúritsa) [= ‘natte kip’ = stumper; milksop (weak, easily frightened or ineffectual person), a weak and pitiful-looking person (literally ‘wet chicken’) (https://en.wiktionary.org/wiki/%D0%BC%D0%BE%D0%BA%D1%80%D0%B0%D1%8F_%D0%BA%D1%83%D1%80%D0%B8%D1%86%D0%B0).
Viro (Estland): lepatriinu

Bijna alle opgenomen woorden zijn benamingen van het lieveheersbeestje; uitzonderingen bij het Engels, Frans, Zweeds, Tsjechisch en Russisch.

Tot slot een ‘homoseksueel’ gedicht, getiteld ‘Lieveheersbeestje’ van Hans Kolper (http://cocnoordoostbrabant.nl/wordpress/wp-content/uploads/2016/05/bosschroze2016-03.pdf)

LIEVEHEERSBEESTJE

Het zat zomaar op mijn hand
in de auto
met J aan het stuur
en het wandelde mijn vingers langs
heel aanhankelijk
vol vertrouwen –
hoe zal ik hem noemen, vroeg ik
Fred, zei W meteen
misschien is het Frédérique, zei ik
dan wordt het Freddy
dat kan voor allebei –
W zat achter me
hij zag het beestje
even later
op mijn kraag lopen
en liet het overstappen
op zijn hand –
kijk eens hoe aanhankelijk, zei ik
ook bij jou
dat is goed

hij moet niet eenkennig worden –
W leunde voorover
en hield zijn hand
bij de mijne
zijn mooie dunne vingers
raakten die van mij
en Freddy stapte over
van W op mij
zeldzaam intiem moment –
dat lieveheersbeestje
werd een mascotte
voor mij
een herenliefdebeestje
mijn herenbeestliefje –
thuis zette ik het
voorzichtig
op een mooie witte roos
in mijn tuin.