Toef Jaeger – Expo ‘Vrijheid’: suggesties voor een kunstcanon + Herre Stegenga – Nieuw leven voor Engelenzender op Houtribdijk + Axel Bak – Engelen | Angels | 98,0 MHz + Download app

30 oktober 2019Copyright, Home, Locatie, Media0

**Expo ‘Vrijheid‘: slimme en lichte suggesties voor een nieuwe kunstcanon**

Er valt veel te lachen op de expo Vrijheid in Museum de Fundatie in Zwolle. Maar de opzet van samensteller Hans den Hartog Jager is ambitieus: de invloedrijkste Nederlandse kunstwerken van de afgelopen vijftig jaar tonen.

Is vrijheid grappig? Best wel, er valt namelijk veel te lachen op de tentoonstelling Vrijheid in Museum de Fundatie (Zwolle), waar de vijftig meest kenmerkende Nederlandse kunstwerken uit de afgelopen vijftig jaar zijn verzameld. Niet hardop schaterlachen misschien, maar wel gniffelen en glimlachen.

Zo is de geest van 1968 duidelijk aanwezig in de levensgrote stoffen insecten van Ferdi of de perspectiefcorrectie van Jan Dibbets, maar ook iemand als Melanie Bonajo maakt in het begin van deze eeuw met haar Fake Paradise kleurige kunst, die zowel idealistisch als absurd overkomt. Buitengewoon geestig is ook K.M. Wiegand, life and work – een biografisch beeldverhaal van Marcel van Eeden over een multifunctionele en volkomen fictieve held, die onder andere straaljagerpiloot, bokser en echtgenoot van Elizabeth Taylor was: een soort Ik Jan Cremer in het kwadraat.

Ook het oneindig spiegelende polderlandschap met slootje van Job Koelewijn (Jump) of een door Rob Scholte in kleur overgeschilderd krantenartikel over zichzelf (Nostalgia) roepen een glimlach op, nog voordat je je hebt afgevraagd waarom ze hier als ‘kernkunstwerken’ tentoongesteld zijn, en wat ze met vrijheid te maken hebben.

Het smalle pad van de vrijheid

De ambitie van samensteller Hans den Hartog Jager is niet gering. Hij wil ‘de belangrijkste, beste, invloedrijkste kunstwerken bij elkaar brengen, die de afgelopen vijftig jaar in Nederland zijn gemaakt,’ zo schrijft hij in het bijbehorende boek. Zo hoogdravend, daar moet je ook om lachen – maar er zit een behendige gedachtesprong achter.

Deze tentoonstelling is samengesteld vanuit het besef, dat er niet meer zoiets bestaat als een kunstgeschiedenis. Ergens in de jaren tachtig hield die op, ongeveer tegelijk met de politieke geschiedenis, tenminste in de laat kapitalistische versie ervan, zoals de onvermijdelijke Francis Fukuyama die beschreef.

Er zijn geen stromingen, waartegen een kunstenaar zich kan afzetten, er worden geen manifesten geschreven ,waarachter men zich kan scharen. Wie kunst kan maken, heeft maar één keuze: die van het smalle pad van de volkomen vrijheid. Er bestaat helemaal niet meer zoiets als ‘belangrijkste, beste, invloedrijkste,’ maar daar wil Den Hartog Jager zich niet door laten ontmoedigen. Hij wil juist, in alle vrijheid, laten zien, waartoe Nederlandse kunst de afgelopen halve eeuw in staat was, al is het maar volgens zijn persoonlijke idee.

Het is waarschijnlijk toeval ,maar wel veelzeggend, dat verscheidene kunstwerken ook te zien waren op de tentoonstelling, die vorige week in het Amsterdamse Stedelijk Museum werd afgesloten, over Amsterdam als ‘Magies Sentrum’ aan het eind van de jaren 1960. De kleurige werken van Ferdi, de anonimiteit van Stanley Brouwn en de perspectiefcorrecties van Dibbets markeerden in 1968 de machtsgreep door de verbeelding, en ze vormen het startpunt van Den Hartogs tentoonstelling.

Daarna gaat het alle kanten op: Vrijheid is een veelzijdige staalkaart, met de persoonlijke kunst van Bas Jan Ader (huilend in de camera), de (ook alweer erg grappige) bedrieglijke familiefoto’s van Hans Eijkelboom, waarbij elk huiselijk portret een andere vrouw en andere kinderen laat zien, geschilderde bloemen van Erik Andriesse en van Maria Roosen de installatie Bed met glazen borsten op een omgewoeld bed. De tentoonstelling is veelzijdig, vrij en licht van toets, zij het met bij de kunstwerken wat al te sturende tekstjes, die vaak benadrukken, dat het werk meer wil zeggen dan je op het eerste gezicht denkt.

De wereldpolitiek gooide roet in het eten van de lichte toets. De kunstgeschiedenis werd daar weliswaar niet grimmiger van, maar de sporen van de maatschappelijke werkelijkheid komen hoe langer hoe meer naar voren.

In de filmbeelden van een bewoonde vuilnisbelt in Indonesië bijvoorbeeld (van Jeroen de Rijke en Willem de Rooij) of in de Raw Footage van Aernout Mik, die nieuwsbeelden verzamelde uit de Balkanoorlog, die te gewoon werden bevonden om op het nieuws te vertonen, maar die in hun nietszeggendheid, die oorlog misschien juist nog wel dichterbij brengen.

Pas dan is er werkelijk sprake van stuurloze vrijheid. De keuzes, die in de tweede helft van de tentoonstelling te vinden zijn, getuigen misschien ook nog wel meer van Hans den Hartog Jagers missie: mooi, lelijk, bekend, onbekend, conceptueel of geschilderd – alles is mogelijk. Hier wordt het een tentoonstelling, die als het ware voorstellen tot canonisatie doet, een suggestie voor een nieuwe kunstgeschiedenis.

Den Hartog Jager heeft nadrukkelijk geprobeerd om buiten zijn eigen ‘bubble’ te kijken en ook gemarginaliseerde kunstenaars aan bod te laten komen. Op die manier wordt deze tentoonstelling een beetje het vervolg op een boek, dat hij in 2011 met Pieter Steinz maakte: Verleden in verf: de Nederlandse geschiedenis in veertig schilderijen, waarin ook te zien was hoe kunst zich tegenover de maatschappij verhield, en waarin schoonheid evenmin waarden vrij was.

Engelen

Moniek Toebosch (foto Catawiki)

De nadrukkelijkste manier, waarop deze tentoonstelling zich met de kunstgeschiedenis wil bemoeien, is het recreëren van een verdwenen kunstwerk: ‘Engelen’ van Moniek Toebosch. Dat was midden jaren negentig een technologisch hoogstandje. Op één plek in Nederland kon je op een FM radio etherische klanken ontvangen: door Toebosch zelf opgenomen gezang. Daarvan is bij gelegenheid van deze tentoonstelling een nieuwe versie gemaakt met eigentijdse technologie: een app, die alleen geluid geeft als je op die ene plek bent. De toeschouwer, die wil luisteren, heeft niets te kiezen; die moet naar de Houtribdijk bij het IJsselmeer. De app wijst de weg.

Zijn dit nu echt de kernkunstwerken van de laatste vijftig jaar? Natuurlijk niet, dat kan niet, dat weet het museum, dat weet de kijker. Dat we met zijn allen doen alsof, is onweerstaanbaar grappig.

Vrijheid. Te zien in Museum de Fundatie, van 19 januari t/m 12 mei. Het boek Vrijheid. De vijftig Nederlandse kernkunstwerken vanaf 1968 verscheen bij Athenaeum, 240 blz. € 27,50. Inlichtingen: http://www.museumdefundatie.nl.

NRC, 17 januari 2019

https://www.nrc.nl/nieuws/2019/01/17/expo-vrijheid-slimme-en-lichte-suggesties-voor-een-nieuwe-kunstcanon-a3650727|

Nieuw leven voor legendarische Engelenzender op Houtribdijk

Ze werden 18 jaar geleden tot zwijgen gebracht, de ‘Engelen’ op de Houtribdijk. Nu is de legendarische Engelenzender terug. Niet op de radio, maar via een app.

Wie tussen 1994 en 1999 over de dijk tussen Lelystad en Enkhuizen reed en de radio afstemde op FM 98.0 Mhz, kreeg een bijzonder engelenkoor te horen. Een stem, dan weer meerdere, en langgerekte klanken. Feeëriek, maar ook bizar. Tussendoor hoorde je de woorden ‘geloof, hoop en liefde’ in vijf talen.

Schuilplaats

Deze Engelen zender was een project van kunstenares Moniek Toebosch (1948-2012). Zij kreeg met anderen de opdracht om voor een onherbergzame plek in Nederland een ‘eigentijdse schuilplaats’ te ontwikkelen. Dat laatste is de auto, vond Toebosch en ze legde een verband met de wegkapelletjes in Limburg. En zo ontstond een sacraal geluidskunstwerk exclusief voor de Houtribdijk – alles ingezongen door Toebosch zelf. Alsof je over het water op een snelweg naar de hemel reed. De FM frequentie werd Toebosch persoonlijk toebedeeld door Hedy d‘Ancona, toenmalig minister voor Cultuur.

De Engelen zender was tot en met 31 december 1999 in de lucht, maar heeft een tweede leven gekregen dankzij kunstcriticus en schrijver Hans den Hartog Jager. Voor de tentoonstelling ‘Vrijheid’ in Museum de Fundatie in Zwolle koos hij ‘de 50 Nederlandse kernkunstwerken vanaf 1968‘.

Waarom de Engelenzender?

“Het was moeilijk om de lijst samen te stellen, maar de Engelen zender stond er al snel op. Moniek Toebosch had een goede reputatie, de Engelen zender was mogelijk haar bekendste kunstwerk. Er wordt nog veel over gepraat. Een radiozender met Engelen gezang, een fantastisch idee! Maar hoe neem je een zender, die niet meer bestaat op in een tentoonstelling? Door ‘m tot leven te wekken.”

Middels een app.

“Ja, eerst wilden we iets radio achtigs doen, maar een app is makkelijker. Het is een locatie gebonden app, die alleen werkt als je op de Houtribdijk bent. Kijk, als de Engelenzender overal werkt dan is het niet leuk meer. Je krijgt de engelen vanzelf te horen als je de app opent. Het moet niet gevaarlijk zijn voor de automobilist.”

De oorspronkelijke Engelen zender is al jaren uit de lucht, hoe komen jullie aan de opnamen?

“Via Rudy Luijters, hij was de man van Moniek Toebosch en beheert haar nalatenschap. Hij heeft alle opnamen op zijn computer staan. Het klinkt misschien een tikje ouderwets. En Toebosch was geen hooggeschoolde zangeres. Maar voor die tijd was de zender een geavanceerd dingetje, hoor. Het gezang werd nabewerkt en gesampled en steeds in een ander volgorde afgespeeld. Je hoorde elke keer iets nieuws.”

Hoe beleef je zelf het Engelen gezang op de dijk?

“Kunst kun je op meerdere manieren interpreteren, dit ook. Kijk, je auto wordt een mini kapel. Je waant je ergens anders, maar bent je van de andere kant zeer bewust van waar je je bevindt. Het is ook alsof engelen over het water naar je toe komen. Een bijzondere ervaring.”

De radiozender moest stoppen. Blijft de app?

“Daar gaan we het nog over hebben. Maar ik kan me voorstellen. dat de app niet verdwijnt als de tentoonstelling over is. Dat zou zonde zijn.”

Het Engelen gezang werd in de jaren 90 over de Houtribdijk uitgestrooid via een computer in de PTT toren in Lelystad. Die stuurde de klanken naar een zender met een reikwijdte van zo’n 30 kilometer, die 24 uur per dag uitzond. Een ANWB bordje op de dijk verwees automobilisten naar de frequentie. De Engelen zender dreigde op 31 december 1997 al uit de lucht te gaan vanwege de hoge uitzendkosten. Dankzij bijdragen van meerdere stichtingen kon de zender nog twee jaar bestaan. Op 31 december 1999 om middernacht trok Rudy Luijters, de man van Toebosch, persoonlijk de stekker eruit. De kunstenares was ziek en kon niet komen. Toebosch kreeg in 1995 de Sandberg prijs van het Amsterdamse Fonds voor de Kunst voor het bijzondere project. Op de tentoonstelling ‘Vrijheid’ in Museum de Fundatie (tot 13 mei) is een fragment van de Engelenzender te horen.

De Stentor, 23-01-19, 06:00 Laatste update: 09:01

https://www.destentor.nl/lelystad/nieuw-leven-voor-legendarisch-engelenzender-op-houtribdijk~a0b710c2/

Engelen | Angels | FM 98,0 MHz

Gepubliceerd op 12 nov. 2018

In de negentiger jaren van de vorige eeuw was er een bijzondere zender te horen op de Houtribdijk. Je hoorde op 98,0 MHz een steeds herhalende sequentie van Engelen gezang en woorden van hoop en liefde in meerdere talen.

De wiki zegt er dit over:

“Engelen zender
In hetzelfde jaar, 1994, werd de Engelen zender opgeleverd. Twee jaar daarvoor gaf de Van der Leeuwstichting een opdracht aan een aantal beeldende kunstenaars om ‘een eigentijdse schuilplaats‘ te ontwerpen; Een abri op een plaats waar de hedendaagse maatschappij zich uitgesproken manifesteert. Moniek Toebosch koos daartoe de auto als de intieme en eigentijdse schuilplaats van de reiziger, zoals vroeger in zuidelijk Nederland rooms katholieke kapelletjes op kruisingen van wegen fungeerden. Het sacrale karakter, dat daarbij hoort, creëerde zij met ‘Engelen muziek‘, waarop de bestuurder zijn autoradio kon afstemmen, daartoe uitgenodigd door een officieel ANWB verkeersbord met de intrigerende mededeling ‘Engelen |Angels FM | 98.0 Mhz.‘. Ter versterking van het contemplatieve karakter van deze installatie, zocht Toebosch naar een ‘leeg‘ landschap, en vond op de kaart van Nederland, de Houtribdijk tussen Enkhuizen en Lelystad, de scheiding tussen het IJsselmeer en het Markermeer. Minister van Cultuur Hedy d’Ancona verleende persoonlijk de zendmachtiging. Moniek Toebosch zong zelf de atonale reeksen ‘hemelse muziek‘, die door componist Harm Visser werden geprogrammeerd, nabewerkt en middels een computerprogramma ‘at random‘ werden gesampled, en uitgezonden vanuit de FM zendmast in Lelystad. De Engelen zender was gedurende zes jaar, vierentwintig uur per dag, te beluisteren via de (auto)radio. In 2000 werd de Engelen zender uit de lucht gehaald vanwege een nieuwe zenderverdeling.”