Micha Kat – Lees mee met vluchteling Micha Kat (2): CHARLES DICKENS | GREAT EXPECTATIONS

Als kind keek ik elk jaar naar A Christmas Caroll. Geen idee meer hoeveel verschillende versies en vertolkingen ik heb gezien, maar ik was steeds verpletterd door de power van de sfeer en de kracht van het verhaal, de dream-like sluier, die Dickens over zijn realiteit werpt, zodat al zijn boeken ergens tussen realisme en fairy tale in zwerven, net als de schilderijen van Carel Willink, waar ik als kind ook uren naar kon kijken: het is real, maar toch weer niet… Ik heb me mijn hele leven al voorgenomen me op Dickens te gaan storten, hem te verslinden en als vluchteling heb ik daar nu eindelijk de tijd voor! Ik las inmiddels Oliver Twist, Little Dorrit, A Tale of Two Cities en Great Expectations. Over A Tale volgt een aparte aflevering van deze serie; thans staan we stil bij Great Expectations uit 1861.
Het boek gaat in essentie over een kind uit een arm, achtergesteld milieu (Pip) in de provincie, dat ‘door omstandigheden’ terecht komt in de wereld van de Engelse aristocratie in Londen. De verwachtingen van de mogelijkheden, die dit biedt zijn groot, enorm, zowel bij hemzelf als bij zijn familie: geld, mooie vrouwen, grote huizen! Maar al spoedig krijgt de dark side van dit alles de overhand: fraude, ongebreidelde geldzucht, egoïsme, het legendarische ‘gaan over lijken’, dat in het Londen van Dickens al net zo aanwezig was als in het Londen van nu. Pip loopt rond in luilekkerland, maar kan niets grijpen of consumeren… het grote geld komt niet en de mooie Estella is onbereikbaar. Dat laatste komt, omdat de schatrijke old lady bij wie zij opgroeit in haar met opzet het ‘vermogen om lief te hebben’ heeft vernietigd. Dat deed zij uit frustratie over de totale mislukking van haar eigen huwelijk, toen haar man to be haar de bons gaf op de huwelijksdag. Uit woede heeft zij vervolgens haar trouwjapon nooit meer willen uittrekken – ze zit al 50 jaar in de inmiddels half vergane en vergeelde japon te mokken in een verduisterde kamer en maakt het leven tot een hel, niet alleen voor zichzelf, maar ook voor alles en iedereen om haar heen. Haar ultieme wraak op haar eigen lot is om haar beeldschone pleegdochter Estella vanaf haar jongste jaren vol te gieten met haat tegen mannen en liefde, terwijl ze tegelijkertijd mannen verliefd op haar laat worden. De figuur van dit verdorde en scheldende lijk (Mrs. Havisham) in haar vergeelde trouwjapon in de verduisterde kamer is een van de absolute meester scheppingen van Dickens. Zien jullie het portret van Willink? De rillingen liepen mij compleet over de rug – net als bij A Christmas Caroll, toen ik nog een kind was. Als Pip moet accepteren, dat hij Estella niet zal krijgen, kiest hij voor het mooie meisje uit zijn geboortedorp, dat altijd van hem heeft gehouden, een blok pure, ongecompliceerde liefde! Maar als hij vanuit Londen aankomt in zijn dorp om haar een aanzoek te doen, blijkt ze getrouwd met zijn zwager.
Ook ik koesterde great expectations als kind, als student, als beginnend journalist en de verwachtingen in mijn omgeving waren al net zo groot. Toen ik in de jaren 80 studeerde in Amsterdam leken de mogelijkheden onbegrensd: we waren rijk aan het worden, er gebeurden de meest waanzinnige dingen op cultureel gebied, ik had inmiddels aansluiting gevonden bij de super elite van Nederland, trouwde met een vrouw uit een extreme establishment familie, ging werken voor NRC Handelsblad en werd in feite de eerste freelance legal reporter van Nederland. En waar sta ik nu? Net als Pip vond ik niet de liefde in de wereld van Peter Stuyvesant. Het ‘grote geld’ kwam ook mijn kant niet op. Maar kun je daarom stellen, dat de great expectations van destijds niet zijn uitgekomen? Dat mijn leven is mislukt? Het tegendeel is het geval, want ik kon dwars door de muur van deze van hoger hand opgelegde expectations heen breken en achter die muur bleek een heel andere wereld te liggen, die duizend maal mooier is en meer exciting! In deze wereld staat niets vast en is elke dag een nieuw avontuur. Helaas accepteert de wereld van de great expectations deze manier van leven steeds minder. Dat komt, omdat deze wereld 150 jaar na Dickens compleet is verziekt, is verrot en net zo is geworden als de tierende Mrs. Havisham in haar vergane en vergeelde trouwjurk. En net als Mrs. Havisham uit pure frustratie het leven verwoestte van Estella, zo doet de wereld van de great expectations dat met dat van mij.