2Doc | KRO-NCRV | Joost van Wijk – De villamoord (1 t/m 3) + Esther Aerts – In gesprek met de maker: Joost van Wijk + Verhoor methodes: Hoe ver kan je gaan? + De Lange Weg naar Eerherstel

Negen mannen beramen in 1998 een grote inbraak in een Arnhemse villa, waarbij de vrouw des huizes in haar slaapkamer wordt doodgeschoten. Een vriendin van haar raakt licht gewond en wordt voor dood achtergelaten. De negen mannen worden enkele maanden later in de kraag gevat en verdwijnen vervolgens vijf tot twaalf jaar achter de tralies.

Dat is samengevat de roofmoord, die in de volksmond De Arnhemse Villamoord is gaan heten. Maar is het werkelijk zo gegaan? Zijn deze mannen wel schuldig? En zo niet, wat kan er dan wel gebeurd zijn?

Een aantal mannen, die inmiddels hun straf uitgezeten heeft, strijdt al jaren voor heropening van de zaak en zeggen onschuldig te zijn. Een van de veroordeelden pleegde zelfmoord in zijn cel, omdat hij het niet kon verkroppen, dat hij naar zijn mening onschuldig vastzat. De makers kregen de beschikking over 160 verhoortapes met alle politieverhoren van de negen mannen: vaak uren lange verhoren, die de rode draad voor ‘De Villamoord’ vormen. Ook spraken de makers met diverse deskundigen, getuigen en mensen uit het politieteam. Hieruit blijkt, dat politie en justitie cruciale fouten hebben gemaakt.

‘Goede journalistiek bestaat bij de gratie van mensen, die hun nek durven uit te steken.’

‘De Villamoord’ is een driedelige documentaireserie van de KRO-NCRV over de mogelijk grootste gerechtelijke dwaling in de Nederlandse geschiedenis.

2Doc, januari 2020

https://www.2doc.nl/documentaires/series/2doc/2020/januari/de-villamoord.html

De Villamoord (1): De bekentenis

In 1998 wordt in een villa in Arnhem een oudere vrouw vermoord. Een vriendin van haar overleeft op wonderbaarlijke wijze de moordaanslag. Een groep van negen mannen wordt veroordeeld voor deze moord. Nevzat Altay krijgt de hoogste straf, twaalf jaar gevangenisstraf. Maar al vanaf het begin zegt hij onschuldig te zijn. In de afgelopen twintig jaar blijkt hij al het mogelijke te hebben gedaan om zijn veroordeling aan te vechten. Zijn leven is vergald en nog steeds is hij op zoek naar eerherstel. Daarom vraagt hij met zijn advocaat om een herziening van de moordzaak.

2Doc, 15 januari 2020

https://www.2doc.nl/documentaires/series/2doc/2020/januari/de-villamoord-afl-1.html

De Villamoord (2): De geheime informant

In 1998 wordt in een villa in Arnhem een oudere vrouw vermoord. Een vriendin van haar overleeft op wonderbaarlijke wijze de moordaanslag. Een groep van negen mannen wordt veroordeeld voor deze moord. Een van hen pleegt kort na de veroordeling zelfmoord in de gevangenis, Dave Kuils. In zijn afscheidsbrief houdt hij vol, dat hij onschuldig is.

Ruim twintig jaar later zoekt Dave’s zus nog altijd naar de waarheid: wat is er misgegaan zijn bij dit politieonderzoek? Hoe kwamen de negen mannen eigenlijk zo plotseling in beeld? En wat gebeurde er allemaal in die verhoorkamers? Op ruim 160 verhoortapes is te zien hoe de veroordeelde mannen uren lang onder druk werden gezet door de rechercheurs, onder wie ook teamleider Ad Baars, de man, die ook de Puttense moordzaak leidde. Veroordeelde Ömer vertelt hoe hij bang werd gemaakt door de verhoorders, hoe hem woorden in de mond werden gelegd en hoe hij vaak maar wat in het wilde weg raadde. En toch werden negen mannen veroordeeld op basis van Ömers bekentenissen.

2Doc, 16 januari 2020

https://www.2doc.nl/documentaires/series/2doc/2020/januari/de-villamoord-afl-2.html

De Villamoord (3): Het schampschot

In 1998 wordt in een villa in Arnhem een oudere vrouw vermoord. Een vriendin van haar overleeft op wonderbaarlijke wijze de moordaanslag. Een groep van negen mannen wordt veroordeeld voor deze moord.

In deze aflevering gaan we terug naar de avond van de moord. De politie blijkt vooral te hebben onderzocht wie de Arnhemse villamoord heeft gepleegd, maar heeft nooit goed bekeken wat er nu precies in de villa is gebeurd. Ruim twintig jaar na de moord zijn verschillende deskundigen ervan overtuigd, dat er fouten zijn gemaakt in het politieonderzoek. Informatie is achtergehouden voor de rechters en beschrijvingen in het dossier lijken niet te stroken met de werkelijkheid. Intussen strijdt een aantal veroordeelden al jaren voor heropening van de zaak en eerherstel.

https://www.2doc.nl/documentaires/series/2doc/2020/januari/de-villamoord-afl-3.html

In gesprek met de maker: Joost van Wijk

Joost van Wijk: ‘Het was een dubbeltje op z’n kant, of we deze serie konden maken’ (foto 2Doc)

De Villamoord was een van de eerste zaken, die op het pad van Joost van Wijk kwam toen hij bij 1Vandaag als verslaggever werkte. ‘Ik ontdekte, dat de universiteit van Maastricht er onderzoek naar deed, en dacht: als zij vraagtekens bij deze zaak zetten, dan ben ik heel benieuwd naar het verhaal van het overlevende slachtoffer Eline. Het leek me heftig voor haar, dat zo’n zaak ineens begint te wankelen, nadat ze al die tijd dacht, dat de juiste mannen vastzaten.’ Ook was Van Wijk gefascineerd door haar huiveringwekkende verhaal: ‘Eline had een schampschot in haar hoofd overleefd. Zoiets had ik nog nooit eerder gehoord. Ze was bereid haar verhaal voor ons te doen en daarna hebben we goed contact gehouden.’

Wat was voor jou de trigger om een serie te maken over De Villamoord?

‘Het was voor mij een belangrijk aspect dat ACAS (Advies Commissie Afgesloten Strafzaken) anderhalf jaar geleden met de conclusies van hun onderzoek naar buiten kwam, waaruit bleek, dat het een onveilige veroordeling was en dat er veel is misgegaan. Ik wist, dat dit linksom of rechtsom een verhaal was: Óf het gaat herzien worden, óf het gaat niet herzien worden, maar dan moet je als Hoge Raad een heel goed verhaal hebben, waarom je dat niet gaat doen.‘

Hoe lang zijn jullie vervolgens met de serie bezig geweest?

‘We hebben mei vorig jaar ons team opgezet en de eerste drie maanden vol ingezet op research. We zijn eigenlijk heel simpel begonnen, door alle betrokkenen nog eens op te zoeken en te vragen: Hoe kijkt u twintig jaar later naar deze zaak? Dat was de grondhouding. We hebben ontzettend veel mensen gesproken, waaronder vrouwen uit het prostitutiemilieu, die heel belangrijk bleken in het proces.
Uit de verhalen van betrokkenen bleek, dat men vond, dat de politie had lopen kloten, dus wij wilden weten hoe zij te werk zijn gegaan. Vervolgens zijn we ons gaan focussen op het politieteam. We hebben na de research twee maanden gedraaid en toen tweeënhalve maand in de montage gezeten.’

Wat heeft jou het meest verbaasd aan deze zaak?

‘We kwamen er per toeval achter, dat er een informant geheim was gehouden voor de rechter. In een rapport over rechercheprocessen in Nederland was terloops genoteerd, dat in deze zaak een criminele informant belangrijk was, maar geheim zou worden gehouden. We ontdekten, dat de informant in beeld kwam op het moment, dat het onderzoek helemaal vast zat, en hij wees naar die groep van negen man. Het kwam de politie dus heel goed uit. Vervolgens werd er niks gevonden over die groep, terwijl er honderden lijnen werden afgetapt. De politie wist ook, dat de bekentenis, die ze hadden heel moeilijk was, maar ze stonden voor een keuze: Óf we gaan door met de bekentenis, óf we staan met lege handen. Bekentenissen zijn heilig bij de politie, en ze besloten daar op verder te gaan. Zo zijn er veel meer voorbeelden van dingen, die verduisterd zijn.’

Hoe wilde je de veroordeelden in beeld brengen?

‘Het zijn geen aaibare verdachten. Het zijn mannen, die in drugs handelden, en die je niet zo maar kunt geloven. We hebben dus kritisch naar hun rol gekeken. Maar we keren het op een bepaald moment ook naar de kijker: weet jij zelf nog wat je zeven maanden geleden hebt gedaan op een bepaalde dag en bepaald tijdstip? Deze mannen waren ook geen types, die een agenda bijhielden, dus zie dan maar eens met een goed verhaal te komen.’

Wat zegt deze zaak over het rechtssysteem in Nederland?

‘Als je goed luistert, is de vraag, die we in de serie stellen: is dit het falen van één persoon of het falen van een systeem? Hoe kan het, dat rechters dit niet gezien hebben? Rechtspsycholoog Peter Koppen zegt: ‘Wij hebben een systeem gebouwd waarin we ervan uitgaan, dat de politie en het Openbaar Ministerie nooit fouten maken.’ Daar bouwt de rechter vrolijk op verder. Het klinkt misschien hoopgevend, dat de zaak heropend gaat worden, maar een herzieningsverzoek is als volgt geschreven: alleen een novum, dus totaal nieuw bewijs, kan er voor zorgen, dat de zaak wordt herzien. Het wordt juridisch dus ingewikkeld, of de zaak wordt heropend, want het valt juridisch te betwisten, of de tapes een novum zijn. In onze serie dragen we twee nieuwe mogelijke novums aan, dus de Hoge Raad zal moeten beslissen, of die voldoende reden zijn om de zaak opnieuw voor de rechter te brengen.’

Wilden alle betrokkenen meewerken aan de serie?

‘Het treurige aan deze zaak is, dat we zoveel mensen gesproken hebben, maar dat aanvankelijk bijna niemand voor de camera zijn verhaal wilde vertellen. Het was een dubbeltje op zijn kant, of we deze serie konden maken: er staan belangen van zoveel mensen op het spel! Dan merk je, dat goede journalistiek bestaat bij de gratie van mensen, die hun nek durven uit te steken. Als ik ergens in het hele proces bewondering voor heb, is dat voor mensen als Ömer. Hij heeft twintig jaar lang een ellendig leven gehad, en heeft nu een nieuwe vrouw en kinderen, die hier níéts van weten. Als je dan naar voren durft te stappen, heb ik daar ongelofelijk veel bewondering voor.
Ook politiechef Chris Schmidt heeft een ondankbare rol. Hij is de enige, die het woord neemt namens politie, dus ik kan er dan niet omheen om hem ook die vervelende vragen te stellen. Het makkelijkste was om te zeggen: ik doe hier niet aan mee. Maar hij vindt het toch belangrijker, dat de waarheid boven tafel komt.’

Hoe bepaalde je de vorm van de serie?

‘Iets, waar ik al langer mee speelde was: als we bij de publieke omroep mee willen met Netflix, dan moeten we goede series gaan maken. Ik weet dat we met het KRO-NCRV kernteam journalistiek goed zijn in het uitzoeken van een verhaal, maar journalisten zijn niet altijd de allerbeste verhalen vertellers. Ik wilde uit mijn journalistieke comfortzone gehaald worden. Daarom besloten we een gevarieerd team samen te stellen en Jurjen Blick (de maker van Stuk , red.) en dramaturg Ellen Imhof bij de serie te betrekken. Zo zijn we bij deze mengvorm uitgekomen. Het journalistieke verhaal ging altijd voor, dus het verhaal moest kloppen. Maar je kunt het verhaal op veel manieren vertellen, door spanningsbogen aan je verhaal te geven en een voice over toe te voegen, zonder de waarheid uit het oog te verliezen. Een reconstructie met acteerwerk was voor mij een no go. Het is een echt verhaal, dus ik vond die rauwe vorm van de serie belangrijk. We hebben de tapes bijvoorbeeld qua kleurcorrectie nauwelijks bewerkt. We zijn bij het monteren van de verhoren heel terughoudend geweest, omdat we het heel belangrijk vonden, dat we het verhaal niet zouden manipuleren.
Een ander dramaturgisch element is de maquette van de villa. De hele zaak draait om dat huis. Wij zochten een manier om dat mooi weer te geven. We hebben het verhaal gevisualiseerd op een afstandelijke manier. De maquette is gebrand op een soort karton, en heeft harde zwarte lijnen op het wit. Ook wilde ik niet continu de echte villa in beeld brengen, omdat het zo gevoelig ligt. De man van de vermoorde bewoonster woont hier nog steeds.’

Wat vonden de betrokkenen van de film?

‘Ömer woont nog steeds heel afgeschermd en heeft de film bekeken via zijn advocaat. Hij was erg onder de indruk. Nevzat is vooral heel boos. En van wat wij boven tafel getrokken hebben, werd hij alleen maar bozer. Voor Mariëlla, de zus van de overleden verdachte Dave, was het heel indrukwekkend om na twintig jaar haar broer op beeld te zien.’

Wat is jouw persoonlijke drijfveer om dit soort series te maken?

‘Ik vind het menselijke aspect van deze zaak heel belangrijk. Bijvoorbeeld zo’n verhaal van Nevzat, die al twintig jaar bezig is dit voor elkaar te krijgen: iedereen vindt hem, om het maar even hard te zeggen, een ondeugdelijke Turk. Maar daar gaat het niet om. Ik vind het schandalig, dat er in deze zaak nauwelijks rekening wordt gehouden met de menselijke maat.
En hoe oubollig de slogan van KRO-NCRV misschien ook klinkt: ik vind het belangrijk om naar elkaar om te kijken, en dat is wel wat je met zo’n serie doet. Wie kijkt er naar ‘ondeugdelijke Turken’? Ik hoop met ‘De Villamoord’ mensen een stem te geven, die anders in een hoek gedrukt worden.’

https://www.2doc.nl/documentaires/series/2doc/2020/januari/de-villamoord.html

Verhoormethodes: Hoe ver kan je gaan?

Waarom bekennen verdachten soms iets wat ze niet gedaan hebben? Het is een cocktail van verschillende factoren, waarvan enkelen ook herkenbaar zijn in het dossier van De Villamoord. In de eerste plaats bevinden de beschuldigden zich vaak op de wrong place in the wrong time. Voeg daar vervolgens een tunnelvisie aan toe van de rechercheurs en een officier van justitie: de belangrijkste ingrediënten voor een (mogelijk) gerechtelijke dwaling. Tijdens een verhoor kan er door de rechercheurs druk gelegd worden op een verdachte, vooral als het een ‘zwakke schakel’ is. Iemand, die mentaal kwetsbaar is. Het is duidelijk, dat Ömer – die door zijn vrouw is verlaten, slecht Nederlands spreekt en het pispaaltje in de groep is – in de Villamoord de zwakste schakel was. In zijn geval werd de druk tijdens het verhoor zo hoog, dat hij naar eigen zeggen iets bekende wat niet waar was.

Hoe krijgen verhoorders verdachten zo ver om te bekennen, terwijl het niet waar is? Met welke omstreden verhoortechnieken krijgen verhoorders dit voor elkaar? Er zijn drie omstreden methodes, waarin de druk op de verdachte zo wordt opgevoerd en de kans groot is, dat er een valse bekentenis wordt afgelegd. Die verhoormethodes kunnen dus leiden tot een gerechtelijke dwaling.

Alice in Wonderland verhoormethode

De verhoormethode, die we herkennen in het onderzoek naar de daders van De Villamoord noemt rechtspsycholoog Peter van Koppen de Alice in Wonderland verhoormethode. De verdachte wordt ‘gederealiseerd’, zodat hij geen benul meer heeft van tijd en plaats. Iedereen herinnert zich nog wel de mannen in oranje pakken en met zwarte kappen om hun hoofd in het geïsoleerde Guantanamo Bay: deze mannen werden volkomen uit de realiteit getrokken. De verdachte krijgt eten op afwijkende tijden, hij slaapt heel kort, of moet juist heel lang in de cel blijven. Lichten in de cel worden aan gelaten en er komt geen daglicht binnen. Of ze moeten in een ijskoude cel verblijven met slechts een dun matras en papieren dekens. Vervolgens zijn ze volledig losgekoppeld van de realiteit en dusdanig van slag, zodat ze als was zijn in de handen van de rechercheurs. Ze zullen dus van alles bekennen om uit de verhoorsituatie te komen. Net als in de andere verhoormethodes is hier het gevaar, dat je niet weet wat de uiteindelijk afgelegde bekentenissen waard zijn.

Het werd toegepast in één van de meest bekende gerechtelijke dwalingen in Nederland: de Puttense moordzaak. Twee zwagers, Herman du Bois en Wilco Viets, zaten bijna zeven jaar onterecht vast voor de moord op Christel Ambrosius, tot zij in 2002 worden vrijgesproken. Ze worden vrijgesproken, wanneer de zaak in opdracht van de Hoge Raad over gedaan wordt. Pas zes jaar later komt de werkelijke moordenaar van Christel in beeld, nadat hij zijn DNA moet afstaan wegens mishandeling van zijn vriendin.

De dan 23 jarige Christel fietste in 1994 naar het huis van haar oma. Een paar uur later treft de vrouw haar kleindochter verkracht en vermoord aan. Getuigen wijzen later de auto van de twee verdachten aan: de oude Mercedes was stapvoets rijdend in de buurt van de woning gespot. Hoewel het sperma dat op Christel gevonden wordt niet matcht met het DNA van de twee mannen, bekennen zij toch. Tijdens de verhoren wijzen ze naar elkaar en bekennen allebei. Later ontkennen ze de moord en de verkrachting. De mannen zeggen, dat ze onder druk zijn gezet door de verhoorders en dat de verhoren uitputtend waren.Uiteindelijk worden zij veroordeeld op basis van de bekentenis, het overige bewijs was flinterdun.

Intussen buigen meerdere mensen zich over de zaak. Zowel misdaad journalist Peter R. de Vries als oud korpschef Jan Blaauw vinden dat de verhoren te wensen over lieten. Die leidden volgens hen tot een onterecht verkregen bekentenis van de mannen.

Reid verhoormethode

Een soortgelijke verhoormethode is de uit de Verenigde Staten afkomstige Reid verhoortechniek, die in de jaren 50 werd ontwikkeld. Net als bij de Alice in Wonderland methode, zijn de verhoorders er op uit om de verdachte het idee te geven, dat hij er alleen voor staat en het beter is voor hem om tot een bekentenis over te gaan. Dit mechanisme wordt goed verbeeld in de eerste aflevering van de Netflix hit serie When They See Us. De serie toont het verwoestend effect, dat een onterechte veroordeling heeft op de levens van de vijf jongens en hun familie. De serie opent met de kennismaking met de vijf jongens, waarvan je als kijker in de verste verte niet zou denken, dat zij in staat zijn tot zo’n gruweldaad. Maar de rechercheurs moeten zo snel mogelijk een dader hebben.
In de televisiereeks is te zien, dat er net zo lang druk wordt gelegd door de verhoorders op de jongste verdachte (en zelfs zijn vader), waardoor hij zwicht. Er zijn negen stappen, waarvan drie de meest cruciale. Ten eerste is het uitgangspunt van deze methode al dubieus. De verhoorder gaat er namelijk al vanuit, dat de verdachte schuldig is, wanneer het verhoor wordt gestart. Vaak leiden deze rechercheurs aan een tunnelvisie: ze zijn er zeker van, dat deze verdachte de dader is.

De verdachte wordt vanaf het begin geïsoleerd. Hij wordt urenlang verhoord in een lege kamer en mag niet – of nauwelijks – met zijn advocaat en familieleden spreken. Dan krijgt de verdachte het gevoel, dat hij er alleen voor staat. Dit is iets wat we bij de negen mannen in Arnhem ook zien, maar wat inmiddels in Nederland niet meer is toegestaan sinds de invoering van de zogenaamde Salduz wetgeving in 2008. Al bij de eerste ondervraging krijgt de verdachte tegenwoordig een advocaat toegewezen.

Daarna krijgt de verdachte een bak van beschuldigingen over zich uitgestrooid, ondersteund door al dan niet terecht bewijs. Er wordt gezegd, dat medeverdachten hem trachten te verraden en hem de schuld in de schoenen willen schuiven. Als de verdachte ontkent, wordt hem alsmaar weer duidelijk gemaakt, dat zijn schuld al vaststaat.

Ontkennen heeft dus geen zin. In plaats daarvan kan de verdachte maar beter bekennen om de schade (straf in dit geval) te beperken, vertelt de verhoorder hem. De verdachte, die al urenlang verhoord is en niets liever wil dan naar huis gaan, wordt vaak een onterechte worst voorgehouden. Als hij bekent is het verhoor afgelopen en mag hij sneller naar huis. Maar niets blijkt minder waar in de praktijk. De jongens van When They See Us gingen de jaren erna niet naar huis, zelfs niet nadat de bekentenis werd ingetrokken.

Mr. Big verhoormethode

Een week voor kerst 2019 komt de Hoge Raad, het hoogste gerechtsorgaan in ons land, met een verrassende uitspraak. Een rechtszaak, waarin een omstreden verhoormethode is gebruikt om een bekentenis te ontlokken, moet opnieuw gedaan worden. Wim S. heeft in hoger beroep twintig jaar celstraf gekregen voor de moord op zijn vriendin Heidy Goedhart in 2010. Tijdens de rechtszitting is hij altijd blijven ontkennen, maar tijdens het onderzoek biechtte hij de moord op aan twee politieagenten. Dat ging via de zogenoemde Mr. Big verhoormethode.

Heidy Goedhart werd dood in haar tuin gevonden en haar vriend Wim S. was al snel de verdachte van de moord. De politie kreeg het bewijs tegen hem alleen niet rond. Om die reden werd er een speciale verhoortechniek van stal gehaald om een bekentenis uit de mond van Wim S. te krijgen. Hier hing een prijskaartje aan van 30.500 euro. Drie jaar na de moord werden er namelijk acteurs ingehuurd, die het vertrouwen van de verdachte moesten winnen. Ze namen hem mee naar feestjes en dure restaurants en boden hem een baan aan bij een fictief IT bedrijf. De verdachte was op dat moment werkloos en zou een salaris krijgen van 8.000 euro per maand. Het enige wat hij moest doen was de moord bekennen op zijn partner. Dit deed hij vervolgens tijdens een luxe vakantie in Marbella met de acteurs.

Deze Canadese verhoormethode is zo duur, omdat de politie een verdachte omringt met undercover agenten, die hem een luxeleven bieden. Hij wordt in een fictieve criminele organisatie getrokken, met aan het hoofd een machtige figuur (‘Mr Big‘). De verdachte krijgt lucratieve opdrachten aangeboden, maar moet vervolgens wel zijn ‘daad’ opbiechten. Zo zijn er al vele bekentenissen uit deze verhoren gerold, maar daarvan klopt een groot deel ook niet. In de zaak van Wim S. heeft de Hoge Raad geoordeeld, dat het onduidelijk is of de bekentenis van de verdachte vrijwillig is afgelegd. Zo niet, dan is deze niet geldig. Dat is precies de reden waarom de Mr. Big verhoormethode omstreden is. Het onderzoekstraject is moeilijk te volgen en de bekentenis. die er op volgt is onbetrouwbaar, omdat deze onder hoge druk wordt afgelegd.

Wat werkt wel, wat niet?

Verhoortechnieken zijn natuurlijk niet altijd verkeerd; ze kunnen zeer effectief zijn. Mits ze op de juiste manier uitgevoerd worden.

Volgens rechtspsycholoog Peter van Koppen is het resultaat desastreus, wanneer een verdachte in een piepklein kamers wordt verhoord door twee rechercheurs tegenover zich. Van Koppen gaf in de media advies over de zaak van Jos B., de man, die ervan verdacht wordt de toen elf jarige Nicky Verstappen in 1998 verkracht en gedood te hebben. Twintig jaar later werd Jos B. dankzij DNA onderzoek alsnog opgepakt. Volgens Van Koppen heeft de zogenoemde Hans Joachim Scharff methode meer kans van slagen om een betrouwbare bekentenis te verkrijgen. Deze methode is gebaseerd op de verhoortechniek, die Hans Joachin Scharff, een officier van de Duitse Luftwaffe tijdens de Tweede Wereld oorlog hanteerde. De meest succesvolle verhoorder van de Tweede Wereldoorlog hoorde neergeschoten piloten uit. Tijdens die verhoren was hij bijzonder vriendelijk en ging bijvoorbeeld met ze wandelen. Scharff bouwde tijdens een vertrouwensband met ze op, waardoor de piloten hem uiteindelijk van allerlei informatie voorzagen. Volgens Van Koppen bleek de vriendelijke benadering uitermate effectief. Hij vond het dan ook helemaal geen gek idee als de verhoorders van de verdachte Jos B., in de zaak van Nicky Verstappen, met hem gaan tennissen of een bos wandelingen maken. Dan is de kans groot, dat de politie met een betrouwbare bekentenis terugkomt.

Verhoormethodes moeten continu bekeken en geëvalueerd worden. De eerste drie verhoormethoden met bijbehorende voorbeelden tonen aan, dat het gevaarlijk wordt, wanneer de politie aan een tunnelvisie leidt en zijn zinnen heeft gezet op een bepaalde verdachte. Er is immers niks zo frustrerend voor rechercheurs – die ook vaak onder druk staan – om geen dader te vinden. Dan kunnen de verhoren misbruikt worden en leiden tot iets wat juist helemaal niet wenselijk is. Zoals de mannen in de Puttense Moordzaak zeiden: “Uiteindelijk bekenden we om maar van het gezeur af te zijn.”

En dan loopt de echte dader nog vrij rond.

https://www.kro-ncrv.nl/programmas/villamoord/verhoortechnieken

De lange weg naar eerherstel

Hoe de voor de Villamoord veroordeelde Nevzat Altay (53) al twintig jaar strijdt om de zaak heropend te krijgen.

Waar het verhaal begint

Consternatie in Arnhem (foto 2Doc)

Op 2 september 1998 wordt Geke doodgeschoten in haar villa aan de Apeldoornseweg in Arnhem. Een jongere vriendin, die op bezoek is, Eline, overleeft de schietpartij als een wonder: een kogel schampt langs haar hoofd en laat een nauwelijks zichtbaar wondje achter. Aan de politie geeft Eline een beschrijving van de dader, die geen bivakmuts droeg. Op basis hiervan wordt een compositietekening opgesteld.

Begin november 1998 zijn vijf van de uiteindelijk veroordeelde mannen in beeld bij de politie. Het gaat om een groep mannen, die al bij hen bekend zijn, omdat zij vaker zware criminele delicten plegen. De kern daarvan zijn Nevzat en Kemal. Hun vingerafdrukken worden vergeleken met vingerafdrukken, die zijn gevonden in de villa. Ook probeert de politie via de criminele inlichtingendienst (CID) meer informatie te krijgen over hun criminele activiteiten.

Op 21 januari 1999 wordt Kemal wordt ondervraagd over Nevzat.

Een paar dagen later, op 26 januari 1999, verhoort de politie Herman over Nevzat, diens vrienden en criminele activiteiten. Herman zit op dat moment namelijk al in de gevangenis voor iets anders. Hij vertelt iets cruciaals: hij verwijst naar een gesprek, dat hij met Nevzat en enkele anderen heeft gehad in de auto, vlak voor de moord. Dat ging over een inbraak, die Nevzat beraamde. De roof zou plaats gaan vinden in een groot huis in Arnhem, waar een kluis onder een badkuip lag. Dit gesprek wordt leidend in het politieonderzoek, al ontkent Nevzat dit vanaf het begin.

Op 11 februari 1999 wordt Dave verhoord. De politie toont de compositietekening van de dader en vraagt, of het iemand uit Nevzats kringen is.

Dave zegt van niet. Ook lijkt de tekening niet op Nevzat.

Verhoren en aanhoudingen

Toch wordt Nevzat op 8 maart 1999 aangehouden als verdachte in de moordzaak. Nevzat noemt wat namen van zijn kompanen, maar niets hiervan leidt tot de smoking gun, die de politie zoekt. Nevzat blijft ontkennen en weigert uiteindelijk nog te praten met de verhoorders.

Een week later, 14 maart 1999,wordt ook Herman aangehouden. Herman ontkent vanaf het begin enige betrokkenheid bij de moord en weigert te praten. Na eindeloos lange verhoren geeft hij zijn verhoorders toch wat informatie. Sefket zou op een avond gezegd hebben, dat er “in dat huis niets te halen valt”. Over welk huis het gaat, blijft onduidelijk. Ook zou Herman de avond van de moord gehoord hebben van een prostituee, waar de groep rondom Nevzat veel mee omging, dat er twee vrouwen gedood waren op de Apeldoornseweg.

Ook Sefket wordt op 29 maart 1999 aangehouden als verdachte in de moordzaak. Hij legt belastende verklaringen onder druk af, die de kern vormen voor het verdere verloop van het onderzoek naar de negen mannen. Hij noemt vervolgens de naam van Ömer, die prompt anderhalve week later wordt opgepakt.

Na uren lange verhoren breekt Ömer breekt een dag later, op 9 april 1999.Hij bekent, dat hij bij het misdrijf betrokken is geweest en noemt de namen van andere mannen: Kemal, Hassan, Huseyin en Dave worden een paar dagen later opgepakt. Ömer wijst tenslotte Dave aan op een foto, die de politie hem toont.

Sefket bekent inmiddels ook, maar trekt zijn belastende verklaringen over de mannen vervolgens weer in op 22 april 1999.Maar dan is het te laat.

De rechtsgang

Op 17 augustus 1999 start een regiezitting van de zaak in de rechtbank van Arnhem. Dit is een formele zitting, waar de agenda en eventueel bijkomende onderzoeken worden gepland.

Een maand later ondervraagt de rechter commissaris Ömer, die nogmaals zegt onschuldig te zijn.

Vlak voor de eeuwwisseling, op 29 december 1999 veroordeelt de rechtbank van Arnhem de mannen tot de volgende celstraffen: Hamza en Herman twee jaar, Sefket en Ömer vijf jaar, Huyesin, Dave en Hassan acht jaar. Nevzat en Kemal, die gezien worden als de harde kern van de criminele groep, krijgen de zwaarste straf opgelegd. Tien jaar.

Iedereen, behalve Ömer gaat tegen de straffen in beroep. Het hoger beroep wordt op 8 mei 2000 in Arnhem aangevat. Ömer wordt tijdens de zitting wel als getuige opgeroepen.

Nog voor er een uitspraak komt, pleegt één van de negen mannen zelfmoord. In de cel, waar hij zich op 3 augustus 2000 ophangt, laat Dave een afscheidsbriefje achter. Hij schrijft hier in, dat hij er niet meer tegen kan om onschuldig in de gevangenis te zitten.

Bijna een jaar na de eerste uitspraak, volgt op 12 december 2000 het arrest door het hof van beroep in Arnhem. De straffen vallen zelfs iets hoger uit dan bij de rechtbank in eerste aanleg. Nevzat en Kemal krijgen twaalf jaar celstraf, Hasan tien jaar, Huyesin, Herman, Hamza en Sefket vijf jaar. De straf van Ömer is ongewijzigd, omdat hij immers niet in beroep is gegaan. Dave is overleden.

Roepende in de woestijn

In diezelfde maand vraag Nevzat misdaadjournalist Peter R. De Vries om hulp. Nevzat schrijft hem een brief vanuit de gevangenis, waarin hij beweert onschuldig vast te zitten. Hij zou graag zijn zaak opnieuw onderzocht en op televisie uitgezonden hebben. De Vries antwoordt volgens Nevzat enkele dagen later, dat de toegezonden informatie te summier is om er nu iets mee te doen.

Vijf veroordeelden besluiten in cassatie te gaan. Nevzat stuurt op 31 mei 2001 een cassatieverzoek naar de Hoge Raad. Hierin wordt gevraagd, of de Hoge Raad wil onderzoeken, of de rechtsgang juridisch correct is verlopen.

Dit wordt op 12 maart 2002 afgewezen met een opmerkelijke redenering. De advocaat generaal van de Hoge Raad, die de zaak onderzoekt geeft toe, dat de verhoren niet naar behoren zijn uitgevoerd. Toch denkt hij, dat de bekentenissen van Ömer alsnog rechtmatig verkregen bewijs zijn. En dus ziet hij geen reden om te concluderen, dat de rechtsgang niet goed is verlopen.

De advocaat van Nevzat stapt op 28 augustus 2002 naar de hoogste mogelijke rechter om de zaak opnieuw te laten onderzoeken: het Europese Hof in Straatsburg. Maar ook dit leidt tot niks.

Intussen schrijft Nevzat twee keer naar de Hoge Raad om zijn zaak opnieuw te laten onderzoeken. Een vereiste voor zo’n heropening van de zaak is een zogenoemd ‘novum’, een nieuw feit in de zaak. Hij krijgt op 6 mei 2003 antwoord van de Hoge Raad, maar dit wordt beide keren afgewezen. Er mist een novum.

Om zo’n novum te vinden in het dossier, meldt Nevzat zich al in 2004 bij Gerede Twijfel. Dit is een onderzoeksgroep aan de Universiteit van Maastricht, bestaande uit studenten, die onder leiding van rechtspsychologen strafzaken onder de loep nemen. Het duurt nog jaren, voordat de onderzoekers de zaak opnieuw bekijken, omdat ze niet de beschikking hebben over het gehele dossier en de bijbehorende verhoortapes.

Tien jaar later, in 2014,brengt Gerede Twijfel onder leiding van Han Israëls dan toch een boek uit over De Arnhemse Villamoord. In De Arnhemse Villamoord leggen de onderzoekers uit welke fouten er volgens hen zijn gemaakt bij het ontfutselen van de bekentenissen van Ömer. Ook vinden de onderzoekers, dat sporen naar mogelijke andere daders niet goed uitgezocht zijn. Zij concluderen, dat er sprake is geweest van een tunnelvisie.

Op 9 april 2015 ontvangt de ACAS (Advies Commissie Afgesloten Strafzaken) eindelijk het dossier van De Villamoord. Deze commissie adviseert de procureur generaal van het parket bij de Hoge Raad over de wenselijkheid en de inhoud van onderzoek naar een mogelijke grond voor herziening van een afgesloten strafzaak.

Ruim drie jaar later, op 8 juni 2018, adviseert de ACAS de Hoge Raad om De Arnhemse Villamoord alsnog te onderzoeken. De commissie adviseert onder andere om opnieuw onderzoek te doen naar DNA sporen op een agenda in de villa.

Op 19 juni 2019 brengt het NFI (Nederlands Forensisch Instituut) de resultaten van het DNA onderzoek naar buiten. De vingerafdrukken en bloedsporen blijken niet te matchen met de veroordeelden.

Tenslotte komt de Advocaat Generaal van de Hoge Raad met een uitspraak op basis van het advies van de ACAS. De Advocaat- Generaal van de Hoge Raad doet geen nader onderzoek en laat het aan de advocaten om wel of geen herzieningsverzoek in te dienen.

We zijn precies twintig jaar na de veroordeling van de negen mannen in De Arnhemse Villamoord. Het is een herhaling van zetten in de blijkbaar vicieuze cirkel van ons rechtssysteem.

Op 8 januari 2020 brengt KRO-NCRV het nieuws naar buiten dat Paul Acda, de advocaat van Nevzat Altay en inmiddels drie andere veroordeelden, een herzieningsverzoek bij de Hoge Raad zal indienen.

https://www.kro-ncrv.nl/programmas/villamoord/lange-weg

VERANTWOORDING

Voor de documentaireserie ‘De Villamoord’ hebben de journalisten zo’n vijftig mensen benaderd. Ze komen uit de familiekring van het slachtoffer, de overlevende, betrokkenen uit politie en justitiekringen, medici, deskundigen forensische opsporing en rechtsgeleerden, veroordeelden, mensen uit hun omgeving ten tijde van de moord en advocaten. Sommigen weigerden medewerking, anderen leverden informatie (in enkele gevallen off the record) of gaven een interview.

De onderzoeksleider van het rechercheteam, Ad Baars, en de verantwoordelijke officier van justitie, zijn in een vroeg stadium van de research benaderd voor achtergrondgesprekken en in een later stadium, voor wederhoor. Beide keren weigerden ze medewerking en of commentaar.

De (oud) leden van het politieteam, die door KRO-NCRV zijn benaderd, kregen van voorlichting politie Eenheid Oost Nederland te horen, dat zij de journalisten niet inhoudelijk te woord mochten staan.

De reactie van politie Oost Nederland

“Zoals in een eerder contact aangegeven is het op dit moment niet aan de politie om op deze zaak in de gaan en vragen te beantwoorden. Ook de inhoudelijke vragen in de bijlage vallen hieronder. De Advies Commissie Afgesloten Strafzaken (ACAS) heeft onlangs een advies uitgebracht om de zaak te herzien. Het is nu aan de Hoge Raad om te beslissen, of het tot een herziening komt. Om dat besluit niet te beïnvloeden reageren wij niet op vragen over deze zaak.”

De reactie van het Openbaar Ministerie

“Het is op dit moment niet aan het Openbaar Ministerie Oost-Nederland om op deze zaak in te gaan. Zoals u ongetwijfeld weet, heeft de Advies Commissie Afgesloten Strafzaken (ACAS) geadviseerd de zaak te herzien. Als de Hoge Raad tot een herziening besluit, dan zal de rechtszaak opnieuw worden gedaan. Dat gebeurt dan door een gerechtsho,f dat nog niet eerder over de zaak heeft geoordeeld. Tot er duidelijkheid is over het verdere verloop, gaan wij niet in op interviewverzoeken of op verzoeken tot wederhoor.”

Op verzoek van de KRO-NCRV voerden deskundigen van IS Forensics een wond en schietanalyse uit op basis van de gegevens uit het politiedossier. De gegevens werden ook beoordeeld door een Nederlands en Belgisch forensisch deskundige en oud rechercheurs.

De informatie over de embargobron staat in ‘Het Rechercheproces in Nederland – Regiorapportage Gelderland Midden’, een vertrouwelijk stuk uit oktober 1999. Geschreven door Mr. R. J. Bokhorst (destijds wetenschappelijk onderzoeker bij het WODC, momenteel rechter bij rechtbank Oost Brabant) en Drs. C. In ‘t Velt (destijds werkzaam bij onderzoeksbureau InPact, overleden). De auteurs liepen onder meer mee met het Arnhemse team, dat de villamoord moest oplossen.

Deze rapportage maakte deel uit van een groot onderzoek in zes politieregio’s naar het recherchewerk, tussen 1998 – 2001. Dat onderzoek was een samenwerking tussen het WODC, COT (Instituut voor Veiligheid en Crisismanagement) en NSCR (Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving), met subsidie van het Ministerie van Justitie.

De rapportage werd gebruikt voor het boek ‘Rechercheportret – over dilemma’s in de opsporing’ (2004) van R. J. Bokhorst, P.J. van Koppen, E. R. Muller en C.J. de Poot.

De verdachten op de beelden van het verhoor zijn niet herkenbaar, tenzij ze daar toestemming voor hebben gegeven. Bij de rechercheurs gaat het ons om de werkwijze, niet om de personen zelf, dus zijn zij onherkenbaar gemaakt. Onderzoeksleider Ad Baars wordt wel met naam genoemd, omdat hij door zijn functie een sleutelpositie had, ook tijdens de verhoren.

Eline heeft lopende ons onderzoek haar medewerking ingetrokken en wilde niet meer op onze vragen reageren. Op ons verzoek om wederhoor en toelichting heeft zij in eerste instantie niet gereageerd. Twee dagen voor de uitzending kwam via haar advocaat onder andere de verklaring dat: “Cliente kan – als slachtoffer – niet meer of anders verklaren dan datgene wat haar is overkomen. Dat heeft zij destijds naar waarheid en geweten gedaan.”
Op één dag voor uitzending kregen wij aanvullend het bericht van haar advocaat, dat ze niet (herkenbaar) in beeld wil. Geheel onverplicht hebben wij de beelden van haar (citaten uit het archief EenVandaag) hierop geblurt.

De documentaire serie ‘De Villamoord’ is gemaakt door:

Joost van Wijk (interviews en regie)
Gabriella Adèr (research)
André Nelis (research)
Jurjen Blick (teksten)
Ellen Imhof (dramaturge)
Alexander Koning (camera)
Bram Boers (geluid)
Katharina Walter (montage)
Gwen Kok (productie)
Henk van der Aa (eindredactie)
Hester van Yperen (eindredactie)

Heb je tips of informatie die je met de maker wil delen?
Mail dan joost.vanwijk@kro-ncrv.nl.

https://www.kro-ncrv.nl/programmas/villamoord/verantwoording

Meer informatie:
https://robscholtemuseum.nl/?s=Joost+van+Wijk
https://robscholtemuseum.nl/?s=Arnhem
https://robscholtemuseum.nl/?s=verhoormethode
https://robscholtemuseum.nl/?s=Peter+R.+de+Vries
https://robscholtemuseum.nl/?s=Peter+van+Koppen
https://robscholtemuseum.nl/?s=criminele+informant