Fred Hoogendoorn – ’Groot Alkmaar zit er voorlopig dus niet in’
ALKMAAR – Centrumgemeente Alkmaar is te veel naar binnen gekeerd en te weinig naar buiten. Die signalen krijgt Johan Remkes, commissaris van de koning in Noord-Holland, vanuit gemeenten in de regio. Door dat hardop te zeggen in een openbare bijeenkomst met raadsleden, deze week tijdens een werkbezoek aan Alkmaar, geeft Remkes (VVD) aan, dat Alkmaar dat signaal serieus moet nemen.
Kortom: alle aanleiding voor een interview met de commissaris, die de afgelopen anderhalf jaar Alkmaar noodgedwongen wat scherper in de gaten moest houden dan hem lief is. En die zich zo nu en dan liet zien en horen als het nodig was.
U heeft vorig jaar een betoog gehouden voor nieuwe wettelijke bevoegdheden om in te grijpen als gemeenten ernstig ’wanpresteren’. U deed drie suggesties: het instellen van een ’regeringscommissaris’, het afdwingen van een herindeling of het tussentijds ontbinden van de gemeenteraad voor nieuwe verkiezingen. Is er naar u geluisterd?
“Er loopt een traject vanuit Binnenlandse zaken. Bekeken wordt welke problemen zich voordoen in de posities van burgemeesters en soms ook wethouders. Dat onderzoek richt zich op de vraag: wat is het bestaande wettelijke instrumentarium en waarin schiet dat tekort? Mijn drie suggesties betreffen allemaal wetgeving, dus dat los je niet van de ene op de andere dag op. Als politieke problemen in een gemeenteraad zich structureel manifesteren, vind ik het wenselijk, dat de raad tussentijds kan worden ontbonden en er nieuwe gemeenteraadsverkiezingen worden uitgeschreven.”
Wie zou daartoe moeten besluiten?
“Dat zou de burgemeester kunnen zijn in samenspraak met de commissaris, of andersom. Maar dat is een kwestie van smaak en van uitwerking.”
Daarmee geef je een burgemeester een vorm van politieke bevoegdheid.
“Die discussie loopt dus ook, met name in combinatie met de discussie over een gekozen burgemeester. Bij een benoemde burgemeester, zoals we die nu kennen, is het lastig. Daarom zeg ik ook: het is een kwestie van uitwerking. Een burgemeester moet politiek niet met de vingers tussen de deur kunnen komen. Er is ook een tussenoplossing en daar gaat het gesprek met Binnenlandse Zaken met name over. Dat betreft het benoemen van een waarnemer, die je een bepaalde stevige opdracht geeft.”
Is de rol van een burgemeester in uw ogen veranderd? Andere functie eisen, steeds vaker de kop van Jut, een hoger afbreukrisico.
“Ja, die rol is stevig veranderd. Zijn rol op het gebied van openbare orde en veiligheid kan spanningen oproepen met wat andere rollen van een burgemeester. Als hij vanuit zijn bevoegdheid stevig ingrijpt, kan dat volgens de burger haaks staan op zijn rol van burgervader.”
Of de politiek kan dat als zodanig ervaren.
“Ja. Dat zie je een aantal keren gebeuren. Maar je ziet ook een andere kant van die kwetsbaarheidsdiscussie en die zit in het lokale bestuur zelf. De gemiddelde zittingsduur van onder meer raadsleden is de afgelopen tijd sterk teruggelopen. Dat betekent, dat het collectieve geheugen in belangrijke mate weg is. Daarnaast is er electorale versplintering, waaruit nieuwe normen en nieuwe mores in het openbaar bestuur zijn ontstaan.”
U bedoelt allerlei afsplitsingen van bestaande partijen en splinterpartijen?
“Afsplitsingen zijn nog een verhaal apart. Dat fenomeen is stevig opgerukt. Dat is hier in Alkmaar ook het geval. Ik was laatst in een gemeenteraad, waar inmiddels veertien fracties zijn. Dat alles bij elkaar opgeteld leidt tot een grotere kwetsbaarheid en een hoger afbreukrisico voor een burgemeester.”
Uw betoog om te kunnen ingrijpen bij wanpresterende gemeenten werd gevoed door affaires in een aantal gemeenten. Alkmaar leek de afgelopen tijd ook in een gevarenzone te zijn beland. U heeft zich opgewonden over de politisering door met name de VVD van de burgemeestersbenoeming van de nieuwe fusiegemeente. U heeft Marcel Pheijffer aangedragen als de zwaargewicht, die een onafhankelijk integriteitsonderzoek naar nevenfuncties van wethouder Victor Kloos van OPA moest instellen. En u waarschuwde de gemeenteraad eerder dit jaar namens GS schriftelijk, dat de tekorten voortvarend moesten worden weggewerkt, anders zou Alkmaar mogelijk onder preventief toezicht komen. U had uw handen al vol aan bijvoorbeeld Den Helder en Bloemendaal. Hoe gaat het nu met Alkmaar in uw ogen?
“Bij dat integriteitsonderzoek kwam de burgemeester langs. Die vertelde wat er aan de orde was en vroeg advies. Volgens mij is dat onderzoek een heel verstandige zet geweest. Want wat ik vaak zie als er problemen ontstaan, is dat de publiciteit het probleem scherp op tafel legt. Dat kun je veel beter proactief reageren en dat gebeurde in dit geval. Het is afgesloten met heldere conclusies en er zijn geen politieke brokken ontstaan. En het heeft geleid tot een integriteitsprotocol bij de gemeente Alkmaar.”
Niet alleen om deze affaire heeft het imago van Alkmaar een deuk gekregen. Het bestuur en de politiek kwamen regelmatig in opspraak. Heeft u zich zorgen gemaakt om Alkmaar? In die zin dat het de kant opging van Den Helder en Bloemendaal.
“Eh… nee. Ik zie hier wel een aantal politieke bewegingen en oprispingen, maar ik heb me daar geen zorgen over gemaakt in de mate waarin ik me dat wel ’s maakte over Den Helder.”
U heeft nooit op het punt gestaan om in te grijpen in bestuurlijk en of politiek Alkmaar met een stevig gesprek? Of misschien is dat wel gebeurd en weten we het niet?
“Nee, nee. Dat was niet nodig. Kijk, de verhoudingen in de raad, daar kan de commissaris helemaal niks aan doen, in de situatie, zoals die nu er ligt.”
Maar het gaat op een gegeven moment om een imago, dat ontstaat. U voegde de gemeenteraad daarnet niet voor niets toe, dat u geluiden hoort dat Alkmaar te veel naar binnen is gekeerd. Met andere woorden: te veel met zichzelf bezig.
“Iedereen weet, dat er in Alkmaar wel eens politieke rimpelingen aan de orde zijn. Ik heb wel erger meegemaakt, laat ik het zo maar formuleren.”
In februari riep u de burgemeesters van Alkmaar en Heerhugowaard – Bruinooge en Ter Heegde – op het matje, naar aanleiding van de ruzie rond het ziekenhuis en de gevolgen voor de regionale samenwerking. Wat was de strekking van dat gesprek en waarom trad u op?
“De rol van de commissaris is ook een beetje om de kwaliteit en het aanzien van het openbaar bestuur te bewaken. Op het moment, dat ik zie, dat zich hier een zekere rel achtige situatie aan het ontwikkelen is, dan denk ik bij mezelf: het wordt tijd voor een goed gesprek. Ik krijg daarnaast natuurlijk ook wel signalen uit de bevolking.”
Signalen uit de bevolking?
“Ja, ik krijg mailberichten. Zo van: wordt het niet eens tijd dat u iets doet? Daar was ik het in dit geval mee eens. Ingrijpen is een groot woord. Maar het was toch goed om even een kop koffie met beide heren te gaan drinken. Nou, dat hebben we gedaan.’”
U zei signalen te hebben gekregen, dat Alkmaar te veel naar binnen gekeerd zou zijn. Waar komt dat dan op neer?
“Het wordt in mijn richting geventileerd als een punt van zorg. Omdat men vindt, dat Alkmaar een zekere bovenregionale verantwoordelijkheid heeft. Ik ga ze niet noemen, maar die signalen zijn vaak gebaseerd op incidenten.”
Veel incidenten vormen bij elkaar opgeteld een trend.
“Ja. Die zorg was bij een aantal randgemeenten wel breed. Zo heb ik dat wel opgesnoven. De gemeentepolitiek in Alkmaar is autonoom, maar ja, als ik hier dan toch op bezoek ben en het thema is aan de orde, dan geef ik dat ook gewoon maar aan. Dat is ook een beetje mijn rol.”
Iets geheel anders. Langedijk gaat het niet lang meer op eigen benen redden, gezien de armlastige situatie. Er lijkt een fusie op komst te zijn met Heerhugowaard. Ten westen van Alkmaar lijkt op termijn de grote gemeente BUCH (Bergen, Uitgeest, Castricum en Heiloo) te ontstaan. Dan zijn er in deze regio drie gemeenten met rond 100.000 inwoners. Is dat een goede basis voor samenwerking, aangezien er dan geen ’leidende gemeente’ meer is? Je ziet nu al gedoe tussen Alkmaar en Heerhugowaard. Hoe ziet u de toekomst op dit vlak?
“Ik heb volgende week een gesprek met de fractievoorzitters van Langedijk over de vraag hoe nu verder. De burgemeester van Langedijk heeft immers aangegeven na juni volgend jaar niet meer beschikbaar te zijn. Hans Cornelisse wil niet meer worden herbenoemd. Daar praat ik dan over met de fractievoorzitters en ook over de ontwikkeling van de gemeenten. Ik weet, dat Langedijk bezig is met een zoektocht: waar willen wij in de toekomst naartoe? Er zijn wat financiële problemen op te lossen. Maar dat vind ik eerlijk gezegd niet de enige invalshoek. Je moet vanuit de helikopter naar de meest logische ontwikkeling in het gebied kijken.”
En wat is die?
“Nou, de BUCH samenwerking, afkoersend op een fusie, is volgens mij een prima ontwikkeling. Heerhugowaard en Langedijk werken nu in belangrijke mate samen, maar dat is iets anders dan een fusiekeuze en daar moet Langedijk ook echt even z’n eigen keuzes in maken. Er zijn ook nog wel een paar partiële oplossingen denkbaar. Zo kun je apart kijken naar de toekomst van Sint Pancras.”
Sint Pancras naar Alkmaar?
“Ik vind, dat Gedeputeerde Staten en de commissaris dat proces nu niet moeten verstoren. Dat zou ik doen als ik daar nu allerlei stellige opvattingen over zou loslaten.”
Burgemeester Bruinooge van Alkmaar kwam een aantal jaren geleden met zijn vergezicht van een Groot Alkmaar, een fusie van alle voornoemde gemeenten.
“Nou, laat ik daar dan maar heel helder over zijn: dat zit er dus gewoon voorlopig niet in.”
Maar is het alternatief dan goed? Drie gemeenten van ongeveer dezelfde grootte, 100.000 inwoners.
“Als dat het resultaat zou zijn, dan is daar wat mij betreft helemaal niks mis mee. Dan heb je regionaal evenwichtige verhoudingen. Ik denk dat het altijd zo zal zijn, alleen al op historische gronden, dat de stad Alkmaar de verantwoordelijkheid heeft om in de regio een leidende rol te spelen.”
It takes two to tango natuurlijk.
“It takes three to tango, in dit geval.”
Wat zou uw voorkeur hebben?
“Dat ga ik op dit moment niet zeggen. Kijk, wat ik heel vaak zie is het verhaal van ’mooi, mooier, mooist’. Dat mensen de neiging hebben om te zeggen: ik wil naar het mooist. In de verwachting dat dat een heel goed excuus is om voorlopig even niks te doen. Als het nodig is om bepaalde tussenstappen te zetten, dan vind ik dat prima.’”
NHD, 9-7-2016, 7:37, update 9-7-2016, 16:34