Zippora Elders – Er blijkt leven na No Future

Punkliefhebber Zippora Elders schreef een korte geschiedenis naar aanleiding van het programma FURY! Punk Culture, tot 15 juni 2016 in Eye Filmmuseum. Inclusief punk-aansporing in je smoel.

De zaak is onder controle

Ik las de volgende tekst:

“Vanaf het CS ligt een designbestrating als een rode loper stadinwaarts. Aan het eind linksaf voor de ‘gezellige’ cafés van het Rembrandtplein, of rechtsaf richting Leidseplein voor ‘hippe’ plekken als de RoXY, Paradiso en de Melkweg. (…) De stad is af. Alles en iedereen heeft zijn plaatsje gekregen. De roemruchte kraakbastions van weleer zijn gelegaliseerd en de bewoners hebben kindertjes en bedrijfjes. De punkers die ooit inbraken op het TV-kabelnet met hard-core porno, geven nu les aan de Rietveldacademie of werken voor officiële TV-stations. De enkele overgebleven alternatieve kunstruimtes zijn net zo respectabel geworden als het Stedelijk Museum (…) Soft- en harddrugs worden streng van elkaar gescheiden gehouden. De zaak is onder controle.”

RoXY is het enige woord dat erop duidt dat deze tekst niet gister werd geschreven. Sterker, de tekst werd meer dan 20 jaar geleden geschreven, door beeldend kunstenaar Ron Miltenburg. Het moge duidelijk zijn, punk was toen al dood. Desalniettemin organiseert EYE Filmmuseum ter gelegenheid van 40 jaar punk het programma FURY! Punk Culture.

De punkbeweging ontstond in de jaren ‘70. De jeugd die zich verzet, het bestaande systeem bekritiseert, actie onderneemt – dat was niet nieuw. Nog geen decennium eerder waren provo’s en hippies de straten op gegaan om met een optimistisch gemeenschapsgevoel hun beklag te doen over geweld en oorlog. Maar in de jaren ‘70 ontbrak er iets wat daarvoor wel aanwezig was: hoop. No Future, zo doopte ze zich, een generatie die te kampen had met hoge jeugdwerkloosheid, de nucleaire wapenwedloop en een Koude Oorlog waar maar geen einde aan kwam. In de loop van de jaren ‘80 zouden commercie en individualisme de Westerse wereld nog meer overheersen, en in de jaren daarvoor heerste dan ook een sfeer alsof het einde van de wereld naderde.

Ook in Amsterdam was het dansen op de vulkaan, ‘totdat de bom valt’. De punkjeugd stond voor een nieuw levensgevoel: teleurgesteld in de maatschappij, wantrouwend naar de overheid en het instituut, en nihilistisch door het einde van de grote verhalen. Net als de babyboomers in de jaren ‘60 namen jongeren het heft in eigen hand, maar nu vanuit anarchie en een uitgesproken anti-houding. Dit uitte zich in een choquerende, militaristische kledingstijl, massale kraakacties, schreeuwende drie-toons-akkoorden en heel veel Do It Yourself. Het is opmerkelijk hoe een generatie die zo gedesillusioneerd was, zo veel voor elkaar wist te krijgen, zeker ook in de kunst. In Amsterdam werd onbewust meegebouwd aan onze huidige culturele infrastructuur met onder meer de oprichting van Aorta, W139, Galerie Anus en podia als De Koer, Disco Bizar en Club Mazzo; veel ‘punk’-kunstenaars zijn momenteel te zien in de kelder van het Stedelijk tussen de aankopen van oud-directeur Rudi Fuchs.

Onvermijdelijk was dat de No-Future-generatie op een gegeven moment volwassen zou worden: de DIY mentaliteit werd ondernemerschap. Wie niet gesneuveld was in de strijd, verdween naar de achtergrond of vond een plek in de zich herpakkende, neoliberale maatschappij. Er bleek leven na No Future, maar dat was van een dusdanig door geld geregeerde leegte dat de nieuwe generaties jongeren eind jaren ‘80 en jaren ‘90 met zo mogelijk nog meer gedesillusioneerdheid reageerden. Het was alsof het einde van de wereld inderdaad was gekomen – in de vorm van een perfecte, hyperkapitalistische dystopie – en de enige reactie die de nieuwe jeugd toen nog kon geven, was apathie.

Tegenwoordig zijn we ook daar ver voorbij. De jonge mensen van vandaag lijken volledig ingekapseld in de gevestigde systemen, het consumentisme en de mainstream. We initiëren geen eigen jongerenbewegingen maar ontlenen die van de vorige generaties: hun kleding, muziek en stijl nemen we dankbaar over, maar de kritische houding, het politieke bewustzijn en het nemen van risico’s voor het grotere goed, laten we liever achterwege. Underground bestaat amper nog in onze omgeving, maar is geïnstitutionaliseerd en gekapitaliseerd, en gereduceerd – tot nostalgie.

Onze generatie is die van de festivals: doordeweeks werken we ieder voor zich, en in het weekend consumeren we wat we kunnen gebruiken en waar we zin in hebben. FURY! Punk Culture in EYE is eigenlijk net zo’n festival. Dat geeft het programma natuurlijk iets ambivalents. Een punkcinema, een punkkrant, een punkmuseum, een punkwinkel (uiteraard), allemaal in een groot, wit instituut in Amsterdam – het is een pijnlijk voorbeeld van hoe ontzettend dood punk tegenwoordig is. Misschien had zo’n uitgebreid punkprogramma in Filmhuis Cavia georganiseerd moeten worden, de voormalige kraakcinema in de Van Hallstraat, en naast EYE één van de weinige Amsterdamse bioscopen waar nog regelmatig met echte film gewerkt wordt, én met vrijwilligers.

Maar goed, die tegenstrijdigheid maakt het EYE programma niet minder fantastisch voor de liefhebber: “Op het programma staan bijna veertig films – van Jim Jarmusch’ cultklassieker Permanent Vacation tot het recente Pussy Riot: A Punk Prayer –, optredens van vijftien hedendaagse punkbands en voordrachten. Één van de genodigden is Don Letts, de DJ die in 1976 punk, dub en reggae samenbracht in de Londense club The Roxy. Ook filmmaker Amos Poe, regisseur van de vroege punkdocumentaire The Blank Generation (1976) en de gruizige speelfilm Subway Riders (1981), komt naar EYE.”

Met haar geld en archieven, biedt EYE Filmmuseum een mooie kans om de verhalen van de punk op het grote doek te beleven. In het ronkende persbericht is geen greintje anarchie of desillusie voelbaar – er wordt over een ‘opwindende tijd’ gesproken – maar de zwarte punkmentaliteit komt wel terug in wat er geprogrameerd wordt. En dat is goed, want punk doet er niet zozeer toe omdat sommige jongeren later alsnog conventioneel succesvol werden – persbericht: “Inmiddels beroemde kunstenaars als Vivienne Westwood, Nick Cave, Damien Hirst en Jim Jarmusch lieten zich niet stoppen door gebrek aan geld en kansen, maar omarmden het Do It Yourself-principe van het No Future-decennium”, – nee, het is juist de kritische punkhouding en het vermogen om buiten het systeem te denken wat ook vandaag de dag nog waardevol én nodig is… Rest ons te hopen dat die vervlogen punkmentaliteit in het EYE programma toch een beetje besmettelijk zal zijn, en aanspoort tot engagement en slagkracht bij onze festivalgeneratie – punk anno 2016: liever ‘onder controle’, dan helemaal niet.

SSBA-Salon.nl, De Culturele Deeltjesversneller, 08/06/2016

http://ssba-salon.nl/#!/stad/vooruitblik-er-blijkt-leven-na-future