Tanja Schermerhorn – Russisch skelet in de les: Sporen van de Slag bij Bergen, 1799
In Bergen en omgeving zijn op veel locaties de Russische sporen uit de Franse tijd terug te vinden. De Russen vochten zij aan zij met de Engelsen om de Slag van Bergen in 1799, maar konden het uiteindelijk niet winnen van de mannen van Napoleon. De Ruïnekerk in Bergen werd bij deze strijd zwaar beschadigd. In de resterende muren zijn nog steeds de kogelgaten en -inslagen te zien van het gevecht tussen de Bataafs-Franse troepen en het Engels-Russische invasieleger. Ook de Russenweg, het Russenplein en het Russenduin (bij Bergen aan Zee) verwijzen naar die tijd. En natuurlijk het monument ter eeuwige nagedachtenis aan de Russische militairen. Begin 1900 kwam er zelfs een skelet van een soldaat in de biologieles terecht! Het strijdtoneel bij Bergen van 19 september en van 2 oktober bracht velen gesneuvelden en nog veel meer gewonden. Bergenaren werden aan het werk gezet en begroeven in de maanden september en oktober van het jaar 1799 voor het overgrote deel Russen. (De Engelsen brachten hun doden via Den Helder naar Engeland.) ‘Deze 80 mannen hebben samen 372 dagen aan de batterijen en 126 dagen aan het begraven van de lijken gewerkt. In totaal bestellen zij 1493 lichamen ter aarde in massagraven.’ In Bergen en omgeving zijn dus veel Russen begraven. In die tijd kon men vanuit het tegenwoordige centrum direct richting de duinen en Schoorl kijken. Dit gebied werd in de 19e eeuw niet voor niets het Russische kerkhof genoemd.
In het huidige Bergen aan Zee liggen onder het Russenduin, opgestoven als een kolossale grafheuvel, naar schatting circa 600 Russische soldaten begraven. Ook werden er na verloop van tijd nog meer gesneuvelden gevonden in de duinen. Vijf maanden na de slag in de duinen staat in de gemeente-notulen vermeld (19 maart 1800): ‘Jan Leijen zal aanstaande zaterdag met Arie en Joris Rodenburg en Jan de Boer van ’t Woud de door verstuiving in de duinen tevoorschijn gekomen lijken van gesneuvelden opnieuw begraven.’
Skelet met kogelgat
Sommige gesneuvelde Russen werden in de duinen vergeten. De resten van hun uniformen die in de loop der tijd werden opgegraven waren daar de stille getuigen van. Omstreeks 1916 vond W.P. Barnaar, een kleinzoon van de vroegere heer van Bergen, zelfs een vrijwel kompleet skelet. Hij heeft dit geraamte later aangeboden aan de toenmalig ULO-school. De leraar biologie maakte er dankbaar gebruik van. En zo kregen de jongeren uit die tijd les over het menselijk lichaam aan de hand van de botten van een onbekend soldaat. In het heupbot was duidelijk een kogelgat te zien. Eén van de kinderen keek daar op terug: ‘ Toen was dat voor ons eigenlijk heel gewoon, maar als je daar later over nadenkt is het toch wel vrij luguber.’
Met dank aan de medewerking van de Historische Vereniging Bergen (http://www.hvb-nh.nl)
Oneindig Noord-Holland, 20 september 2011