Merlijn Schoonenboom – Stenen vloertje als ‘litteken’ van de ramp
Deze rubriek belicht alledaagse fenomenen met een kunstblik. Vandaag de vloer van de vuurwerkfabriek in Enschede, die als herinnering in de nieuwe wijk is opgenomen…
De projectontwikkelaar heeft het over een ‘woondroom, die eindelijk gerealiseerd kan worden’, architectuurcritici zijn lovend: bewoners van de nieuwe wijk Roombeek in Enschede, die in de plaats is gekomen van de in 2000 door de vuurwerkramp weggevaagde wijk, kunnen zelf kiezen hoe ze willen wonen. Uniek in de Nederlandse openbare ruimte, zegt men, want die wordt over het algemeen planmatig en clean aangepakt.
Tussen al deze vrolijkheid bevindt zich echter ook een onopvallend stenen vloertje, niet meer dan enkele vierkante meters groot, al wat verbrokkeld, het gras rondom staat klaar om het steen te overwoekeren. En dit is al even on-Nederlands. De vloer is een overblijfsel van de voormalige vuurwerkfabriek. Binnen in een van de gebouwen, het Balengebouw, bevindt zich nog zo’n overblijfsel: twee reusachtige gaten in een muur, met glas gedicht, waar een stuk beton doorheen is geslingerd door de kracht van de klap.
Beide zijn zichtbare ‘ruïnes’, behouden ter herinnering aan de voorbije ramp. Het vloertje is zelfs tastbaar, als een litteken op een strak lichaam. Je zou het een ‘littekenmonument’ kunnen noemen.
Het is een vorm van herdenken, die Nederland nauwelijks kent. Van de Tweede Wereldoorlog tot Bijlmer ramp en Volendam ramp: meestal kiest men voor een schoon, keurig tegelwandje ter nagedachtenis, of voor een neutraal kunstwerk. Liefst een stuk glas van Jan Wolkers, al dan niet met opzettelijke scheuren erin.
Echte littekenmonumenten zijn niet Nederlands, ze zijn Duits. Of eerder nog: Berlijns. Geen stad, waar meer al dan niet verbrokkelde overblijfselen van voorbije rampen staan. Vorig jaar was er de tentoonstelling Die Stunde Null te zien, met daarin kunstwerken, die in het bombardement van 1945 beschadigd waren geraakt; een half weg gereten portret, een geamputeerd beeldhouwwerk.
Logisch, klinkt het vaak, met zo’n verleden komen er vanzelf ruïnes. Maar is dat zo? De gebombardeerde stad Dresden heeft zichzelf tenslotte ook weer helemaal opgepoetst. Geheel zonder beraad gaat het tentoonstellen van de ruïne dus ook weer niet. Er komen overwegingen bij kijken, en een ervan zal ook zijn, dat ‘het authentieke overblijfsel’ een heel sterk effect weet op te wekken.
Het tentoongestelde litteken geeft de dubbelzinnige sensatie, dat je oog in oog staat met het verleden: het is allemaal ‘echt’ gebeurd. En dat werkt niet alleen voor de tijdgenoten en direct betrokkenen. Vooral de historisch geïnteresseerde toerist is toch een soort ramptoerist, die het leed graag wil kunnen ruiken.
Het tentoongestelde ‘litteken’ is in Nederland echter niet geheel onbekend, want ook hier is er fascinatie voor het genre. Voorop loopt de kunstwereld: de drommen bezoekers, die jaren geleden in kunstenaarssociëteit Arti et Amicitiae binnenstroomden om de tentoongestelde restanten van de opgeblazen auto van Rob Scholte te zien, spraken boekdelen.
En niet voor niets oogt het beroemdste oorlogsmonument van Nederland als een ‘echt’ litteken. De omhoog buigende treinrail van het Nationaal Monument in Westerbork wordt vaak als authentiek overblijfsel van de spoorweg naar de concentratiekampen gezien. Maar dat is dan weer een kunstwerk, met nieuw materiaal vervaardigd, 25 jaar na de oorlog.
De Volkskrant, 15 december 2006, 0:00
https://www.volkskrant.nl/cultuur-media/stenen-vloertje-als-litteken-van-de-ramp~bd880597/
Meer informatie:
https://robscholtemuseum.nl/?s=Enschede
https://robscholtemuseum.nl/?s=vuurwerkramp
https://robscholtemuseum.nl/?s=Arti+et+Amicitiae
https://robscholtemuseum.nl/?s=autowrak
https://robscholtemuseum.nl/cafe-weltschmerz-de-vuurwerkramp-en-het-frustreren-van-waarheidsvinding-marcel-van-silfhout-paul-van-buitenen-paul-van-buitenen-artikelen-op-linkedin/