Marcel Harlaar – God Save The Queen, kunst, kraken & punk: de jaren 1977–1984
Er was wel doemdenken, maar het was geen sombere periode
Adrienne Groen, assistent-conservator naast Marja Bosma van het Centraal Museum in Utrecht, oogt als een kind van de tijd waarin de expositie God Save The Queen is geplaatst. De tijd van Do It Yourself (DIY), punk en kraken.
“Ik had zelf alleen, voordat ik begon, niet zoveel met kraken”, biecht Adrienne Groen meteen op. “Ik heb me er vroeger nooit zo mee bezig gehouden, maar tijdens de voorbereiding van de tentoonstelling is mijn idee over de kraakbeweging wel degelijk veranderd. De kraakbeweging heeft veel teweeg gebracht, zoals het aankaarten van de woningnood en de opkomst van veel kunstenaarsinitiatieven. In mijn ogen kan er veel geleerd worden van de demonstraties van toen.”
Adrienne Groen wordt geboren in 1988, het jaar dat Yvonne van Gennip drie gouden medailles wint op de Olympische Spelen en Nederland in München Europees Kampioen wordt. Een tijd van groot optimisme in Nederland. Onlangs is ze aan Vrije Universiteit in Amsterdam afgestudeerd op ‘Rom 87’, een kunstwerk van Rob Scholte en Sandra Derks. ‘Rom 87’ (1981-1982) is een omvangrijk werk van 44 m2 en het bestaat uit een reeks in vrije stijl geschilderde variaties op kinderkleurplaten. Scholte en Derks hebben de kleurplaten ingeschilderd en zijn die daarna per twee gaan combineren. Het stuk bevindt zich sinds 1984 in depot van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Het is sindsdien nooit meer getoond.
Met God Save The Queen wil het Centraal Museum het publiek stimuleren deel te nemen aan het proces van de tentoonstelling zelf. Groen: “Tegenwoordig is het in de museale wereld erg belangrijk om het publiek bij de tentoonstelling te betrekken.”
Komt er een wand waarop mensen hun tags kunnen zetten?
“Daar hebben we aan gedacht. We willen dat die activiteiten een DIY-uitstraling hebben, zonder dat het lullig wordt. We werken nu samen met Rabotnik. Ze hebben een ruimte gekregen en gaan daar de studio nabouwen waarin je dan je eigen uitzending kunt maken en oude uitzendingen van PKP TV en Rabotnik kunt zien. Het leukste zou zijn als we op de kabel konden inbreken. Het idee is nu de tv-studio als een soort installatie in het museum op te bouwen. We haken ook aan op de actualiteit met de installatie ‘Analoog Facebook’ van Saar Amptmeijer. Het is hetzelfde idee als het prikbord van Facebook, maar dan met memo blaadjes van Post-it. Daarnaast is er ook nog het interactieve drumstel van ‘Tijmen Rockt’.”
Strijd voeren
In de twintigste eeuw propageren de Futuristen, De Stijl, en de Internationale Situationisten het motto “vernietigen om iets nieuws op te bouwen”. De beweging van 1977 blaast nieuw leven in deze traditie. Het verschil met haar historische voorgangers is de massaliteit. Een hele generatie jongeren voert strijd, of het nou ging om het kraken van een pand, het formeren van een band, de vrouwenemancipatie of een betoging. Het leitmotiv was: doe het zelf, want van de gevestigde orde heb je niets te verwachten. Groen: “In die periode komt ook de Amerikaanse graffiti scene op. Bij mensen als Basquiat, Haring en Rammellzee zie je de snelle manier van werken. Sommige kunstwerken hadden wel een politieke lading, maar lang niet allemaal. Bart Domburg was wel meer politiek getint. Zijn werk doet mij sterk denken aan het werk van Anselm Kiefer, maar dan minder beladen.”
Wat maakt deze expositie uniek?
“Veel werk is lange tijd niet meer getoond. Een aantal zelfs nooit meer na de eerste expositie. We hebben werken van de Nederlander Erik Andriesse, de Duitser Walter Dahn en van de Amerikanen Keith Haring en Rammellzee. Nederlandse musea hebben veel werk van Dahn, maar het wordt zelden uit het depot gehaald. De Tsjechische kunstenaar Jiri Georg Dokoupil wordt vaker tentoongesteld, maar wij laten ook een werk van hem en Dahn zien dat ze samen hebben gemaakt. ‘Rom 87’ van Scholte en Derks is natuurlijk een unicum. Ook fantastisch is Spray Armee, het collectief van René Daniëls, Roland Sips, Hewald Jongenelis en Rob Scholte. Zij maakten het stuk ‘Dutch Gravity’ – als reactie op de Amerikaanse graffiti – in 1983 in het Meyhuis in Helmond. Verder hebben we ook veel affiches en posters van bijvoorbeeld Peter Klashorst, de Tivoli en Hugo Kaagman.
Van René Daniëls hebben wij echt vroeg werk. Een van mijn favorieten is een klein sculptuurtje van een elpee met een penceel er doorheen. We vertonen ook filmpjes die hij heeft gemaakt in De Effenaar. Die laten precies zien waar hij toen mee bezig was.”
Geen sombere periode
De tentoonstelling richt zich op de periode 1977-1984 omdat het een tijdvak is waarin, volgens Groen, het meeste is gebeurd. “Voor 1977 hangt men nog een beetje naar de conceptuele kunst. Na 1984 is de invloed van New York, de housescene en de drugs goed merkbaar. De meeste kunstenaars staan in 1977 aan het begin van hun carrière. Er spreekt een enorme energie en creativiteit uit het werk.”
Zie je het als een donkere tijd?
“Ikzelf niet. Er was zeker sprake van doemdenken, maar ik zie het niet als een puur sombere periode. Kunst, kraken en muziek liepen door elkaar heen. In deze tentoonstelling willen we laten zien dat die werelden elkaar beïnvloedden, inspireerden en aanvulden. We geven geen volledig beeld maar wel een groot tijdsbeeld. De kraakbeweging was ook een eigen gemeenschap met bibliotheekjes, uitgaansgelegenheden. Het was niet alleen verzet maar ook creatief en opbouwend.”
En de muziek?
“Dat is een belangrijk onderdeel van de tentoonstelling. Er komt een audio- en video bar waar de bezoekers van alles uit die periode, van punk tot Depeche Mode, kunnen bekijken en beluisteren”.
Richt de tentoonstelling zich op de oudere jongere of de mensen die het zelf hebben meegemaakt?
“Niet alleen! Ook voor mensen die wel de tijd hebben meegemaakt, maar er niet bij betrokken waren of de latere generaties, is het interessant om te zien wat er allemaal is voortgebracht en wat het tot gevolg heeft gehad. Zo is de hack scene voortgekomen uit de kraakscene en daar is weer XS4all uit ontstaan. Heel aardige parallellen die ook voor mijn generatie een eyeopener kunnen zijn. Daarnaast toont het ook dat je in moeilijke tijden nog zoveel mogelijkheden hebt, wat ook in de huidige tijd zeker relevant is.”
God Save The Queen werd gehouden van 3 maart 2012 tot en met 10 juni 2012 in het Centraal Museum in Utrecht. Meer informatie: http://www.centraalmuseum.nl
Tekst verscheen eerder in VINYL, 2012
Resflex, 1 maart 2012