Haye van der Werf – L’Histoire se Repète: De toekomst van Bergen als kunstenaarsgemeente
L´Histoire se repète
Onderstaande tekst is een herschrijving van de tekst die ik op 24 augustus 2014 uitsprak tijdens een discussie in het KCB (toen nog Plein 7) over de toekomst van Bergen als kunstenaarsgemeente.
Jaap Bruintjes was geloof ik net ontslagen en we konden niet vermoeden dat binnen 3 jaar de geschiedenis zich lijkt te herhalen.
Kranenburg als metafoor voor de kentering
Kranenburgh dreigt ten onder te gaan aan amateuristisch bestuur, ego’s, beperkte middelen en bemoeizucht van de gemeente .
Want wat ontbreekt is een goede analyse van de kernwaarden als kunstenaarsdorp, een heldere verwoording van de visie, de doelstellingen en de uitgangspunten en een vruchtbare verbinding met de bestaande artistieke bronnen in het dorp.
Gevolg : directeur ter discussie, Raad van Toezicht weg en nu het gemeentebestuur met enkele getrouwen aan het afgebroken roer van een stuurloos schip.
Wat nu? Zei Pichegru.
Allereerst maar even de constatering dat de situatie in Bergen niet uniek is. Een paar jaar geleden overleed de Thomas Hughes, van oorsprong Australiër maar verhuisd naar New York en vermaard kunstcriticus van Time Magazine. Ik citeer maar even uit zijn necrologie in de Volkskrant. “Tot zijn afgrijzen zag Hughes hoe zijn woonplaats New York sinds zijn komst, in het begin van de jaren zeventig, in de daarop volgende decennia veranderde in een hedonistische, decadente mierenhoop. Kunst werd een business investment. Yuppen verdreven de kunstenaars uit hun ateliers, prijzen schoten omhoog. De entertainmentindustrie transformeerde de kunstwereld in een filmset en maakte van de kunstenaar een filmster.”
Dus niet alleen hier lijkt de situatie hopeloos maar niet ernstig. In dit welvarend dorp is immers maar één facet van het sociaal, cultureel en maatschappelijk leven in ongerede geraakt. Onderhand gaat het leven van alledag zijn gang. De winkels zijn open, de terrassen zitten vol en de weg vanaf de Fransman moet nog steeds op zomerse dagen worden afgesloten voor het autoverkeer.. Maar er moet wel een oplossing komen voor “Kranenburg”. Want de gemeente heeft er 5 miljoen in gestoken plus nog eens 500.000 per jaar en we dreigen de risee van cultureel Nederland te worden. En eerlijk gezegd staat er m.i. meer op het spel namelijk de historische en actuele kwaliteit van dit dorp voor kunstenaars, van kunstenaars en voor iedereen die daar belang in stelt. Dus Tom poes verzin een list. Maar waar te beginnen?
Allereerst: oplossingen mogen niet belemmerd worden door bestaande belangen, oude vetes of sentimenten. We starten ‘from scratch’ en reputaties gelden niet. Een tweede uitspraak: “Om het probleem op te lossen moet je het eerst vergroten!”
We moeten het dus niet alleen hebben over de perikelen van Kranenburg als gebouw en “Culturele Buitenplaats” aan de Hoflaan maar het gaat om de toekomst van het culturele erfgoed en het culturele leven in heel Bergen. En dat binnen een ontwikkeling van commercie, cultuurvijandig neoliberalisme en banaal vermaak zoals soms zichtbaar in de activiteiten rond de Ruïnekerk.
Eerst maar een oud citaat:
Maar het gevaar ligt erin dat de georganiseerde lelijkheid de geest bestormt en onder de voet weet te lopen door haar massa, door haar agressieve vasthoudendheid, door de kracht van haar hoon jegens de diepere gevoelens van het hart (—) en daarom dienen we angst en afgrijzen te voelen voor haar rivaliteit met dingen die bescheiden en diepzinnig zijn en die beschikken over de subtiele broosheid en finesse van het leven.
Rabindranath Tagore, 1917.
Zie ook Martha Nussbaum, Niet voor de winst.
Je hoort hier haast de beroemde woorden van Lucebert: “Alles van waarde is weerloos”.
Maar dat laten we niet gebeuren. Dus aan het werk!
Want Lucebert’s gedicht is daarmee niet afgelopen:
“wordt van aanraakbaarheid rijk en aan alles gelijk
als het hart van de tijd als het hart van de tijd”
Dus zullen we allereerst nog eens goed moeten analyseren wat de dingen zijn ‘bescheiden en diepzinnig, waardevol en rijk” in Bergen “die beschikken over de subtiele broosheid en finesse van het leven, als het hart van de tijd”.
Ik ken er vele en kan ze, verdeeld over een paar categorieën, wel opnoemen:
* Het cultureel erfgoed met inhoud zoals verspreid over een aantal woningen en ateliers in dit schone dorp. Niet voor niets wijdde het NRC van woensdag 25 juli 2015 een hele pagina aan de oude ateliers en woningen van respectabele kunstenaars. Gorter, Min, Lucebert, Tjipke Visser, van Herwijnen – zo kan ik nog wel even doorgaan – hebben hier gewerkt en hun sporen achtergelaten. Nog steeds zijn er talloze kunstliefhebbers die ‘het spoor terug willen volgen’.
* De cultuurhistorische parafernalia zoals nu in het Sterckenhuis.
* De collectie van Kranenburgh, het NHKC etc.
* De activiteiten en de collectie van het KCB.
* De kunstuitleen.
* Het Vredeskerkje, de Ruïnekerk en de activiteiten van Kunstgetij
* De Kunst10daagse en IHMS
* De activiteiten, lezingen van de Bibliotheek en o.m. de Eerste Bergensche Boekhandel.
* Cinébergen, de Voert, de galerieën etc.
* De schat aan deskundigen, kunstenaars en intellectuelen in Bergen die niet alleen passief maar ook actief een bijdrage zouden willen leveren aan het culturele leven in dit dorp.
* De activiteiten in Egmond, het Slotkwartier etc.
* De inspanningen in Schoorl met de eigen culturele identiteit in en rond de Blinkerd.
De kunst wordt nu dit erfgoed, dit grote potentieel en deze activiteiten georkestreerd en in samenhang bijeen te brengen. Dat doe je niet in één Culturele Buitenplaats maar dat doe je in een netwerk van activiteiten die voor inwoners en buitenpoorters tot een totaalbeleving leiden waar ze in het geheel of modulair van kunnen genieten. Dat doe je ook niet door een als ‘museumdirecteur’ het alleenrecht op te eisen. Daar zijn andere kwaliteiten voor nodig: cultureel, financieel maar vooral menselijk en qua communicatie.
Dat moet je regelen door facilitering, afstemming en creativiteit. Niet door rigide regie, vooropgezette ideeën en een gesloten front ten opzichte van opposanten. Maak van Kranenburgh de ‘culturele portal’ van Bergen, het vertrekpunt, met een overview van alle activiteiten en kleinschalige actuele exposities.
Verhuur daar desnoods (elektrische) fietsen. Creëer permanente routes door het dorp langs cultuurhistorische en of actueel interessante plekken. Plaats bij die verschillende interessante woningen, ateliers etc. informatiezuilen met beeld en geluid of stel ze open voor bezoekers. Regel een betaalsysteem à la de OV-kaart waardoor elke activiteit kan worden geregistreerd en afgeschreven.
Kranenburg is dan het eindpunt met uitmuntende horeca en een lommerrijk terras.
’s Avonds en vaak ook overdag is die plek onze eigen “Rode Hoed”met lezingen, debatten en thematische bijeenkomsten i.s.m. CinéBergen, de Bibliotheek , de boekhandels en de politiek.
En gun iedere instelling zijn eigen specialiteit en expertise.
Organiseer een en ander niet van bovenaf en rigide maar in een flexibel netwerk waarin instellingen, belanghebbenden en humanistische filantropen een volwaardige plek hebben.
De versnelde oprichting van het Cultureel Platform Bergen voor kennisdeling en netwerk zou daartoe een belangrijke aanzet kunnen geven.
Bergen barst van de mensen die een bijdrage willen leveren aan de culturele infrastructuur, levendigheid en uitstraling van het dorp. Gelukkig is er, tegen de trend in, nog steeds sprake van ‘mecenasgedrag’. Humanistische filantropie die onder meer geleid heeft tot het voortbestaan van de Eerste Bergensche Boekhandel, de instandhouding van de Zwarte Schuur waarin het florerende CinéBergen en de Kunstboerderij op de Voert. Nodig die mensen uit om mee te denken en fysiek, financieel of in natura een bijdrage te leveren. Nogmaals die Bergenaren zijn er zat. Eerlijk gezegd kom ik ze met enige regelmaat tegen in de Stopera,het Concertgebouw, Café Welling of Keijzer in Amsterdam, de schouwburg in Haarlem.
Kunst is om ze te bewegen de kwaliteit van het eigen dorp op een hoger plan te brengen.
Opdat, tegenover de commercie en de georganiseerde lelijkheid, de zachte krachten zullen overwinnen.
PVDA Bergen, 13 oktober 2015