Boekverslag – Joost Zwagerman: De Buitenvrouw

Joost Zwagerman – De Buitenvrouw
1994
Roman
Uitgeverij De Arbeiderspers, Amsterdam, Antwerpen.
Aantal pagina’s 235

Samenvatting

Theo en Sylvia Altena-Houtman zijn zes jaar gelukkig getrouwd. Ze wonen in een nette nieuwbouwwijk in Alkmaar. Theo werkt als leraar Nederlands op het Westfries College in Hoorn en Sylvia werkt als fiscaal adviseur voor de gemeente.
Iris Pompier-Duivenpoort werkt sinds een jaar bij Theo op school. Zij is een Surinaamse gymnastieklerares, vijf jaar getrouwd met Sydney Pompier. Zij woont sinds haar tiende levensjaar in Nederland.
Theo en Iris leren elkaar kennen op een schoolkamp en kort daarna zijn zij een buitenechtelijke relatie met elkaar begonnen. Iedere dinsdag hebben zij gezamenlijk twee tussenuren, die zij gebruiken om bij Iris thuis te vrijen. Dit duurt al veertien maanden en ze hebben het idee, dat niemand hier iets vanaf weet.
Het verhaal begint op zo’n dinsdagmiddag : Theo komt net terug van zijn twee tussenuren in zijn lokaal en ziet op het bord een karikatuur van zichzelf met daaronder de tekst ‘Blackie is the best’. Omdat zijn handen ervan beginnen te beven laat hij dit door een leerling (Wouter Nijman) wegvegen van het bord.
Die avond moeten Theo en Sylvia verplicht naar de ouders van Sylvia toe. Ze kijken naar de televisie, waar Telebingo op is. De vader van Sylvia maakt een onschuldige opmerking over een Hindoestaan, die aan het programma meedoet (‘doen ZE nu ook al mee aan Telebingo??‘) wat Theo uit zijn vel doet springen.
De avond is erdoor verpest en hij krijgt er ruzie over met Sylvia, die niet begrijpt waarom hij zich opeens zo druk maakt over racisme.
Hij slaapt die nacht erg slecht en heeft het heel erg moeilijk met zijn geheim.
De volgende morgen krijgt Theo het na het ontbijt heel erg benauwd en valt piepend op de grond. Hier blijkt ook uit hoe erg hij er mee zit.
Als het weer beter gaat belooft hij aan Sylvia haar vader op te bellen en zijn excuus aan te bieden voor hetgeen wat er was voorgevallen. Op school aangekomen staat er weer dezelfde karikatuur met dezelfde tekst eronder op het bord. Hij houdt een rede tegen het racisme , waarop de klas beledigd reageert en hem duidelijk maakt, dat de karikatuur en de tekst daar niet over gaan, maar over Theo zelf. De vader van Wouter Nijman blijkt Theo en Iris iedere dinsdag te zien, vertelt een leerling. Theo krijgt na een tijdje de klas stil en zet ze aan het werk.
Het vierde uur vindt hij zes pornografische foto’s van een donkere vrouw op zijn tafel. Naast de foto’s staat de tekst ‘Blackie is the best’ (weer).
Theo verdeelt de foto’s over zes jongens en stuurt ze ermee naar de conrector. Wouter Nijman stribbelt heel erg tegen en Theo zet hem er met fysiek geweld uit. Omdat Wouter hierdoor ten val raakt komt na dit uur de conrector Ferwerda naar Theo toe en vertelt, dat de vader van Wouter een klacht tegen hem in wil dienen. Ook vertelt Ferwerda tegen Theo, dat zijn relatie met Iris overduidelijk is en iedereen ermee op de hoogte is. Uiteindelijk geeft Theo dit toe en hij wordt dan naar huis gestuurd met een paar dagen verlof. Hij informeert nog wel even naar Iris.
Iris was deze dag niet op school. Volgens Ferwerda was ze van de fiets gevallen, echter Theo weet, dat dit niet kan, omdat Iris nooit fietst.
Als Theo thuiskomt blijkt er in zijn straat te zijn ingebroken. Sylvia reageert hier nogal heftig op en wil direct de volgende dag een alarminstallatie laten inbouwen, waardoor ze dus thuis moet blijven.
Hij besluit om niets tegen Sylvia te vertellen over zijn problemen en vertrekt de volgende dag op de normale tijd zogenaamd naar school.
Omdat ze hebben afgesproken elkaar nooit thuis te bellen, wacht hij Iris deze dag op. Ze gaan naar een restaurant, waar ze alles uitpraten. Iris is boos, omdat Theo zijn mond voorbij heeft gepraat en iedereen het op school nu weet. Zij zelf had hun relatie aan haar man opgebiecht, waarop haar man haar heeft geslagen.
Uiteindelijk verbreekt Iris aan het eind van het gesprek hun relatie en gaan ze naar huis.
Sylvia vraagt aan Theo, waar hij de hele dag geweest is, omdat Ferwerda heeft gebeld om te informeren naar hem. Even lijkt het er op, dat Theo haar alles gaat vertellen, maar hij vertelt alleen dat hij problemen heeft gehad op school.
Sylvia gelooft wat hij vertelt en Theo kan zijn rustige burgerlijke leven normaal voortzetten. ’s Nachts gaat hij de vuilnis buiten zetten, terwijl het alarm erop staat. Hij loopt er dwars doorheen, waarop het alarm afgaat. Het alarm (staat voor het huwelijk van Theo en Sylvia) weerhoudt hem niet om de deur uit te lopen (vreemd te gaan).

Verhaalanalyse

Onderwerp

De buitenvrouw heeft twee thema’s. Ontrouw en racisme ofwel discriminatie.De ontrouw in dit boek is hetgeen, waar alles omheen geschreven is.
Theo is ontrouw aan Sylvia en Iris is ontrouw aan Sydney. Later blijkt ook nog eens, dat Sydney vaak vreemd gaat. In de relatie tussen Iris en Theo schijnt het andere thema ook door. Theo is namelijk verliefd geworden op Iris, omdat ze zwart is, dat is ook een soort discriminatie.
Seks komt veel voor in het boek. Toch is dit dan niet het leidmotief, dat is de dood. Met de dood is Theo ook erg veel bezig. Hij is er bang voor en denkt er daarom veel over na. Op de meest vreemde momenten denkt hij er aan, zelfs tijdens de seks.
Zijn liefde voor Sylvia heeft volgens Theo ook met de dood te maken “Sylvia was voor hem de door God of diens Gelijke gezonden vooraankondiging van de dood. Zij was een metafoor van vlees en bloed, zij verbeeldde op de liefst mogelijke manier de dood die hem te wachten stond. Haar omarmen was een oefening in sterven”.
Op de vijfde bladzijde van het boek staat een uitleg over de titel van het boek.
Dit is een fragment uit een Surinaams Nederlands woordenboek.
De buitenvrouw betekent: ‘bijvrouw, naast wettige echtgenote of vaste concubine een partner, die elders woont,’ Iris is in dit boek dus de buitenvrouw en bijvrouw van Theo. Dat is dus niet moeilijk te begrijpen, want hier gaat het hele boek ook voornamelijk over.
Omdat het een Surinaamse vrouw betreft(Iris) heeft de schrijver ook dit Surinaamse woord gebruikt. Ook omdat het boek gedeeltelijk over opkomend (in die tijd) racisme gaat.
Het onderwerp van het boek gaat dus voornamelijk over een buitenechtelijke relatie tussen een Nederlandse man en een Surinaamse vrouw. Dit onderwerp sprak me wel aan, vond het leuk om erover te lezen, maar had het hier niet om uitgekozen. De rede voor de keus van dit boek was alleen, omdat ik hiervoor Gimmick! had gelezen van dezelfde schrijver. Aangezien ik dit een heel goed boek vond, wilde ik graag nog een boek van hem lezen en dat was De buitenvrouw. Had gehoord, dat dit ook wel de moeite waard was om het te lezen.
Natuurlijk heb ik wel eens nagedacht over een relatie tussen een man en een vrouw uit verschillende culturen.
Alleen niet op de manier, zoals die hier in dit boek beschreven wordt, bedoel dus een buitenechtelijke relatie. Mijn mening over vreemdgaan hangt af van de situatie van die personen, die daarin betrokken zijn. Over het algemeen vind ik, dat als je gelukkig getrouwd bent, dat je niet vreemd moet gaan maar er kunnen zich altijd situaties voordoen, waardoor zoiets kan gebeuren. Verder vind ik, dat iedereen dit voor zichzelf moet weten, kan daar niet echt een oordeel over geven.
Ik ben door dit boek niet echt anders over dit onderwerp gaan denken, ben alleen wijzer geworden door de beschrijving van de ervaringen van de schrijver. Het geeft weer hoe ingewikkeld je gedachten er mee bezig kunnen zijn en dat je er zelfs lichamelijke klachten door kunt krijgen (spanning en stress). Het lijkt me niet lekker om hier mee rond te moeten lopen en alles in het geheim te moeten doen, je hebt dan echt een dubbelleven.
Ik vind het opvallend, dat Zwagerman de hoofdpersoon erg weifelend laat overkomen en daarom verbaasde het me ook niet echt, dat hij affaire toch niet vertelde tegen zijn vrouw Sylvia. Het past wel bij de figuur Theo Altena hoe het boek afloopt, misschien hadden sommige lezers het idee, dat hij het zou vertellen aan zijn vrouw, maar als je terugkijkt in het verhaal hoe hij daar de hele tijd al mee om is gegaan kon je wel voorzien, dat het zo zou aflopen. Daarom vond ik het ook niet echt een spannend boek. Wat ik wel belangrijk vind is, dat hij thema’s gebruikt uit deze samenleving. Alles is daarom zeer herkenbaar en het leest ook makkelijk.
De mening, die uit het boek blijkt, is nogal vrijblijvend; alles blijft bij wat het was en de vrouw van Theo weet helemaal niet wat er gebeurd is de laatste veertien maanden. De relatie van Theo en Iris blijft eigenlijk ook hetzelfde als ze aan het eind besluiten normaal (op afstand) met elkaar om te gaan. Beiden blijven op dezelfde school werken. En ze blijven allebei ook gewoon bij hun vrouw en man. Ik vind, dat er daarom niet echt een mening vanuit het boek wordt gegeven, het is meer een registratie van een aantal gebeurtenissen en de gedachten en handelingen daarvan van de hoofdpersoon. Het enige wat ik eruit op zou kunnen maken is, dat je niet gelukkig wordt van overspel en je houdt er een schuldgevoel en problemen aan over.
Een mening, maar dan vanuit de hoofdpersoon beschreven, die wel wordt gegeven is over racisme. De mensen moeten zich meer bewust zijn van wat ze zeggen over buitenlanders en het niet zo gewoon vinden, dat er gediscrimineerd wordt.

De gebeurtenissen

De belangrijkste hoofdgebeurtenis in het boek is de buitenechtelijke relatie tussen Theo en Iris. Alles wat er nog meer in het boek gebeurt heeft daar mee te maken. De nadruk op deze gebeurtenissen liggen meer op de gedachten en gevoelens van de hoofdpersoon. Dit is interessant om te lezen, omdat het weergeeft hoe iemand hierover kan denken en het er ook moeilijk mee kan hebben. Het hele boek door heb je het idee, dat hij over zijn ‘vreemdgaan’ gaat vertellen tegen zijn vrouw Sylvia . Dat hij het dan uiteindelijk toch niet doet vond ik nogal verrassend.
De meeste gebeurtenissen in het boek vind ik boeiend genoeg om het boek uit te willen lezen, omdat je je toch afvraagt hoe alles af gaat lopen. Dit geldt voor zijn relatie ten opzichte van Sylvia, zijn vrouw, Iris, zijn minnares, en natuurlijk ook zijn relatie ten opzichte van zijn leerlingen.
De belangrijkste gebeurtenis, de relatie van Theo en Iris dus, sprak me toch het meest aan in dit boek. Was benieuwd hoe het romantische beeld van gelukkig getrouwd zijn onderuit gehaald zou worden. Dit gebeurt naar mijn idee dan ook behoorlijk, want Theo en Sylvia zijn heel erg gelukkig met elkaar en toch is het dan mogelijk, dat je zoiets als in dit boek wordt beschreven kan overkomen. Ik denk alleen toch wel, dat je er als je dit overkomt zelf wel voor open moet staan, want anders kan ik echt niet begrijpen waarom je zoiets zou doen!
Als hij het over racisme heeft valt me op, dat het wel erg overdreven wordt verteld. Met een soort overgevoeligheid behandelt hij elk voorval, dat op racisme lijkt. Hij laat het een behoorlijk belangrijke rol spelen daardoor in dit boek. Wat ik wel een heel goed stuk vond was de beschrijving, waarop blanke mensen tegenover donkere mensen staan, wanneer ze met hen in contact komen.
Veel mensen proberen dan zo normaal mogelijk te doen, zodat dit nogal overdreven overkomt. Het is dan ook een beetje omgekeerde discriminatie. Ik denk, dat zo’n beschrijving je meer aan het denken zet dan stukjes, zoals de vader van Sylvia met “zitten ZE nu ook al in Telebingo?”
Verder vond ik het wel een spannend stukje om te lezen hoe Theo de zes jongens uit zijn klas zette. Vooral hoe moeilijk hij Wouter Nijman eruit kon krijgen met de meest idiote gevolgen daarbij. Het lijkt me vreselijk als je als leraar zoiets meemaakt, het lijkt me, dat je je behoorlijk machteloos voelt als je naar fysieke middelen moet grijpen. Wetende wat er allemaal in hem omgaat en wat voor extra moeilijke omstandigheden dit met zich meebrengt vond ik dit best wel aangrijpend; Theo die door de – toch behoorlijk uit de hand gelopen  -situatie zichzelf niet meer onder controle heeft en zich echt helemaal laat gaan voor het oog van collega’s en alle leerlingen, die daar in de buurt zijn!
Wat ik nogal vreemd vond was wat Iris vertelde aan Theo over hoe Sydney reageerde toen zij had haar man alles opgebiecht . Hij had haar daarom bont en blauw geslagen, terwijl hij zelf al meerdere malen vreemd was gegaan. De reden, dat zij bij haar echtgenoot Sydney zou blijven na het voorval, was simpel: ze hield van haar man. Daarom zal ze ook wel geen aangifte hebben gedaan.

Personages

– Theo Altena: 33 jaar, leraar Nederlands (niet tevreden met zijn beroep), mijdt mensen zoveel mogelijk, 7 jaar gelukkig getrouwd met Sylvia, heeft al 14 maanden een buitenechtelijke relatie met Iris, vindt zijn neus lelijk, verkapte schuldgevoelens, schijnheilig, laf, vindt zichzelf goed omgaan met racisme, geliefd in de bovenbouw.
– Iris Duivenpoort-Pompier: lerares gym, Surinaamse, geboren in Paramaribo, sinds haar 10e levensjaar woonachtig in Hoorn, getrouwd met Sydney Pompier, zelfverzekerd, kan goed omgaan met discriminatie, weet precies wat ze wil.
– Sylvia Altena-Houtman: vrouw van Theo, fiscaal adviseuse bij de gemeente, verdient meer dan Theo, te meelevend (vindt Theo).
– Ferwerda: conrector op school, kort , gedrongen, ambitieus.
– Sydney Pompier: man van Iris, stond bekend als fatsoenlijke ‘boi’, veel buitenechtelijke relaties gehad.
– Wouter Nijmans: leerling uit 3F, zijn vader is iemand uit het schoolbestuur, oproerkraaier.
Ik vind de hoofdpersoon Theo Altena niet echt een held, eerder nog een anti held. Dit baseer ik dan het meest op zijn nogal stiekeme houding tegenover zijn vrouw Sylvia. Ik zou ook niet op hem willen lijken ( ik zou op niemand in het boek willen lijken, maar je erin verplaatsen is iets anders).
Ik zou liever het ‘gelukkige huwelijk’ eerlijk in stand hebben gehouden.
Ondanks die mening kan ik me toch wel verplaatsen in zijn personage, dit geldt ook voor de andere personen, hoewel je daar toch veel minder over te weten komt dan over de hoofdpersoon.
Ik kan me alleen echt niet verplaatsen in Sydney, de echtgenoot van Iris, ondanks zijn eigen veelvuldig vreemdgaan wordt hij toch heel erg kwaad op Iris en zelfs zo erg, dat hij haar bont en blauw slaat.
Door de manier van schrijven van Joost Zwagerman, realistisch en van deze tijd, zijn de personen al snel ‘levende wezens’, dat vind ik ook het knappe van de schrijver !
Eigenlijk zijn er geen rare beslissingen, die in dit boek voorkomen, ik vind dat de meeste dingen toch wel vrij ‘normaal’ zijn, zoals wij ze ook dagelijks om ons heen meemaken. Dat bedoel ik ook met een realistische manier van schrijven.

Bouw

Het boek De buitenvrouw heeft 235 blz. en het bestaat uit 19 hoofdstukken . Het wordt verteld door de hoofdpersoon Theo Altena. Door flashbacks kom je de voorgeschiedenis te weten, wat ik wel lastig vond. want dan wist ik soms even niet waar het verhaal nu was.
Het boek is vrij logisch opgebouwd, alleen de flashbacks maken het soms een beetje onoverzichtelijk. De schrijfstijl van Zwagerman is altijd vlot en dit komt ten goede aan het verhaal, er zit daardoor altijd vaart in zijn boeken.
Alles hangt ook goed met elkaar samen, want alle onderwerpen, die erin voorkomen hangen samen met elkaar, het vloeit allemaal voort uit de buitenechtelijke relatie van Theo en Iris.
Het verhaal speelt zich af in de jaren negentig. Het verhaal duurt een paar dagen.
De dinsdag met de twee gezamenlijke tussenuren van Theo en Iris, het incident in een derde klas en de avond, waarop Theo ruzie krijgt met zijn schoonvader. Vervolgens de woensdagmiddag, die begint met duizelingen van Theo en de incidenten in de klas en tenslotte de donderdag, waarop de relatie tussen Iris en Theo beëindigd wordt.
In gedachten gaat Theo vaak naar de momenten terug uit de 14 maanden durende relatie tussen hem en Iris. Soms is zo’n flashback een los hoofdstuk en soms zijn ze ondergebracht in de slapeloze nachten gedachten van Theo.
De verteller in de buitenvrouw volgt precies de hoofdpersoon Theo Altena, waardoor je alles over hem te weten komt. Over de andere personen krijg je informatie via Theo, wat hij over hun vertelt en hoe hij ze beschrijft. Er zijn weinig dialogen in het verhaal.
Het boek speelt zich af in Alkmaar, waar Theo woont. In Hoorn, waar de school staat, en waar Iris woont. De schrijver beschrijft alles vrij detaillistisch, zoals de weg naar het school, de weg naar Iris, klaslokalen en woonkamers. Leuk om te lezen, omdat je je dan alles nog beter kunt voorstellen en je nog meer in het verhaal komt te zitten.
Echt spannend is het verhaal niet, omdat er niet echte spannende stukken in voorkomen, je moet het meer zien, dat er wel ‘spanning’ in zit tussen de personen uit het boek. Dat is iets anders dan wat het woord ‘spannend’ nog meer in kan houden. Als Theo zich bijvoorbeeld telkens afvraagt, of Sylvia misschien toch wel een vermoeden heeft over zijn ‘affaire’ beschrijft hij dit zo gedetailleerd, dat je de spanning tussen hun wel goed voelt! Daardoor weet hij je ook te boeien met dit boek. Ook vraag je je af hoe het met iedereen zal aflopen, zullen ze samen verder gaan (Iris en Theo), weten zijn collega’s op school het nu wel of niet etc.
Het einde van het verhaal is niet echt een open of gesloten einde, vind ik . De relatie van Iris en Theo is afgelopen. Je weet, dat iedereen bij elkaar blijft, maar niet hoe hun huwelijken verder zullen verlopen. Als je daarentegen alleen op de titel van het boek afgaat kun je zeggen, dat het verhaal een gesloten einde heeft.
Omdat je het verhaal ziet door de ogen van de hoofdpersoon, wat ik wel passend vind in dit boek, kom je vooral veel van hemzelf te weten. Daarin is Zwagerman goed geslaagd, omdat je echt een compleet beeld krijgt over Theo Altena.

Taalgebruik

Wat ik al eerder in dit verslag zei, is, dat ik de schrijfstijl en taalgebruik van Joost Zwagerman vlot en makkelijk leesbaar vind. In dit boek is dat ook het geval, zorgt er voor, dat je het ‘lekker’ leest.
Hij kan heel erg goed en gedetailleerd zijn gedachten omschrijven, waardoor je je echt helemaal kunt inleven in die persoon.
Hij beschrijft alles echt tot in de puntjes, soms naar mijn idee iets te veel, waardoor ik dan mijn gedachten al verder laat gaan. Maar echt saai wordt het er niet door.
Joost Zwagerman is eigenlijk wel een van de fijnste schrijvers om te lezen, omdat alles wat ik tot nog toe van hem ken in een moderne schrijfstijl is geschreven, iets wat me heel erg aanspreekt. Hij heeft weinig ouderwetse woorden of verwijzingen naar oude literatuur.

Mening

Ik vond het een leuk boek, omdat er herkenbare thema’s in worden beschreven, het is echt iets van deze tijd. Het verhaal was niet moeilijk te lezen, soms wel moeilijke woorden erin, maar die werden dan ook uitgelegd. Ik vond het interessant om over de gevoelens van een man in die situatie te lezen. Hij was eigenlijk best grappig , droog, saai, laf, dat laatste vooral tegenover Sylvia, omdat hij het haar nooit heeft verteld. Verder vond ik het ook leuk om te lezen hoe Iris met situaties omging. Meestal koel en ‘overheersend’, ze wist altijd wel precies wat ze wilde.
De situaties op school vond ik ook erg goed beschreven, leuk om het vanaf die kant eens te lezen (vanuit een leraar). Was telkens wel benieuwd hoe hij vervelende dingen zou oplossen. Hij moet echt wel hebben rondgekeken hoe het er tegenwoordig op scholen aan toe gaat, want het was erg realistisch.
Verder heb ik mijn mening over dit boek overal al tussendoor laten doorschemeren.
Als laatste wil ik nog zeggen, dat ik zeker nog meer van Joost Zwagerman wil lezen.

Info Auteur

Johannes Jacobus Willebrordus, oftewel Joost Zwagerman, wordt geboren op 18 november in 1963 in Alkmaar. Zijn beide ouders zijn werkzaam in het onderwijs. Toen hij 9 jaar was had hij al een eigen blaadje, De Zwagergids. Hij haalde hiervoor teksten en foto’s uit de VARA Gids, die hij dan bewerkte.
Zwagerman gaat naar het atheneum aan de Rijksscholengemeenschap Noord Kennemerland in Alkmaar. Na 3 jaar moet hij overstappen door gedragsproblemen naar de HAVO. Na de middelbare school kiest hij voor de Pedagogische Academie. Aansluitend hieraan begint hij in 1984 aan de opleiding Nederlandse Taal en Letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam. Tijdens zijn studietijd verschijnen zijn eerste boeken. Hij stopt voortijdig met zijn studie, maar volgt wel een cursus creatief schrijven van de auteur Oek de Jong.
Sinds 1984 woont Zwagerman in Amsterdam. Hij beweegt zich daar voornamelijk veel in kringen van moderne kunstenaars en is veel te zien in trendy uitgaansgelegenheden. Hij verwerkt zijn ervaringen uit deze periode in zijn romans, waaronder in Gimmick! uit 1989.
Vanaf 1984 is hij full time schrijver. Hij werkt als voor verschillende bladen en kranten, schrijft gedichten, proza, recensies. Van 1988-1990 is hij redacteur van het literaire tijdschrift De Held.
Vanaf eind jaren tachtig heeft hij zich ook opgeworpen als een van de voornaamste woordvoerders van de dichtersgroep de Maximalen.
Deze dichtersgroep pleit voor poëzie, die met beide benen op de grond staat (het maatschappelijk leven dus).
Zwagerman zet zich in voor een soort poëzie die ‘krachtig en vol lawaai, ronkend en licht vandalistisch’ is.
In zijn werk lijkt het, of hij nogal wat realiteit laat terugkomen. Er zijn een aantal bekende Nederlanders, die zich menen te herkennen in zijn boeken, zoals Rob Scholte in Gimmick! en Ron Brandsteder in Vals Licht. Dit geeft hem extra publiciteit wat de verkoop goed heeft gedaan en hem behoorlijk wat bekendheid gaf !
Joost Zwagerman is getrouwd met zijn oude schoolliefde Ariëlle Veerman. Sinds 1995 is hij vader van een zoontje genaamd Thijs. In 1997 is zijn tweede kindje geboren. Sinds die tijd schrijft hij overdag op zijn eigen kantoor. Voorheen schreef hij ’s nachts . Zijn eerste boek wat hij overdag schreef is Chaos en Rumoer (1995) volgens hemzelf een groot verschil met de boeken, die daarvoor ’s nachts geschreven zijn.

Bibliografie

1986 De Houdgreep, roman
1986 De stilte ontluisterd, gedichten
1987 Drie liefdesgedichten, gedichten
1987 J.D. Salinger en de onwankelbare sympathie, essay
1987 Kroondomein, verhalen
1987 Langs de doofpot, gedichten
1988 De ziekte van jij, gedichten
1989 Gimmick!, roman
1990 Vals Licht, roman
1993 Collega’s van God, essays
1993 De kus van Michael Jackson, columns
1993 De mooiste vrouw ter wereld, gedichten
1994 De buitenvrouw, roman
1995 Tomaatsj, novelle
1996 In het wild | Essays en kritieken, essays en kritieken
1997 Chaos en rumoer, roman
1998 De ziekte van jij, poëzie
2000 Pornotheek Arcadië, essays

Andere boeken van deze auteur:
Het Jongensmeisje Verhalen
Vals Licht: Roman
De Houdgreep: Roman
De Buitenvrouw: Roman
Gimmick!

U kijkt nu naar de cache versie van het boekverslag : Joost Zwagerman – De Buitenvrouw.

Deze versie komt van http://scholieren.samenvattingen.com/documenten/show/9423826/ en is laatst upgedate op 04/08/2001.
De taal ervan is Nederlands en het aantal woorden bedraagt 3786 woorden.

http://www.zoekboekverslag.nl/boekverslag_incach.php?gid=47158

Meer informatie:
https://robscholtemuseum.nl/?s=Joost+Zwagerman